KSIĘGA EZDRASZA
Wstęp do Księgi Ezdrasza i Księgi Nehemiasza.
Ezd 1. WYDARZENIA POPRZEDZAJĄCE DZIAŁALNOŚĆ EZDRASZA I NEHEMIASZA. Dekret Cyrusa. Szeszbassar.
Ezd 2. ZOROBABEL. Lista repatriantów..
Ezd 3. DZIAŁALNOŚĆ ZOROBABELA.. Odbudowa ołtarza. Założenie fundamentów świątyni.
Ezd 4. WIADOMOŚCI Z CZASÓW PO ODBUDOWIE ŚWIĄTYNI: TRZY SKARGI NA ŻYDÓW. Skarga do Kserksesa. Pierwsza skarga do Artakserksesa. Druga skarga do Artakserksesa. Decyzja negatywna i jej wykonanie. DALSZA BUDOWA ŚWIĄTYNI.
Ezd 5. Donos do Dariusza.
Ezd 6. Odszukanie dokumentu z czasów Cyrusa. Decyzja przychylna i jej wykonanie. Poświęcenie świątyni. Pascha.
Ezd 7. DZIAŁALNOŚĆ EZDRASZA.. Powrót Ezdrasza do ojczyzny. Pełnomocnictwa Ezdrasza.
Ezd 8. Organizowanie podróży. Ostatnie przygotowania do podróży. Podróż i przybycie do Jerozolimy.
Ezd 9. SPRAWA MAŁŻEŃSTW MIESZANYCH.. Wiadomość o tym i bezpośredni skutek.
Ezd 10. Stanowcze przeciwdziałanie. Lista winnych.
Wstęp do Księgi Ezdrasza i Księgi Nehemiasza
Księgi te noszą imiona nie autorów, lecz głównych osób w nich działających. Obie należą do protokanonicznych ksiąg historycznych ST, lecz w Biblii hebrajskiej figurują w zbiorze "Pism" (Ketubim) i to przed Księgami Kronik, mimo że ostatnie zdanie z 2 Krn 36,22n stanowi początek Księgi Ezdrasza. Powodem zakłócenia tego porządku chronologicznego był zapewne wzgląd na charakter syntezy dziejowej, jaki mają Księgi Kronik, godnej umieszczenia na końcu. Tymczasem Ezd i Ne - to tylko odcinek dziejów Izraela.
Obie te księgi, stanowiące jedną całość, mieściły się pierwotnie w jednym tomie. Stan ten jest widoczny jeszcze w LXX. Ma ona wprawdzie dwie Księgi Ezdrasza, lecz grecka 1 Ezd jest apokryfem, który Wlg umieszcza w dodatkach na końcu jako 3 Ezd. Natomiast grecka 2 Ezd obejmuje obie te kanoniczne księgi - Ezd i Ne - razem połączone, jak miał pierwotny tekst hebrajski. Wlg Księgę Nehemiasza nazywa też Drugą Ezdrasza.
Tematem obu ksiąg jest odbudowa gminy żydowskiej w Jerozolimie i w Judzie po przybyciu repatriantów z niewoli babilońskiej. Nie mamy tu jednak ciągłej historii, lecz opis szeregu wydarzeń od czasów dekretu Cyrusa z r. 538 przed Chr., zezwalającego uprowadzonym do niewoli Żydom na powrót do Judy, aż do powtórnej działalności Nehemiasza w kraju przodków - w r. 432 przed Chr. Ziemia judzka była wtedy pod panowaniem królów perskich, z których wymienia się w naszych obu księgach: Cyrusa, Dariusza I, Kserksesa I, Artakserksesa I oraz (tylko w rodowodach) ostatniego z królów perskich, Dariusza III. Opowiadanie autora skupia się głównie dokoła trzech najważniejszych spraw: odbudowy świątyni jerozolimskiej, przywrócenia Jerozolimie charakteru miasta zdolnego do obrony, wreszcie ustalenia podstaw prawnych życia repatriantów, czyli narodzin judaizmu.
Księgi omawiane opierają się na następujących źródłach historycznych, potwierdzonych w wielu punktach przez źródła pozabiblijne: na pamiętnikach Ezdrasza i na pamiętnikach Nehemiasza, na oryginalnych dokumentach aramejskich przytoczonych in extenso w tym języku oraz na dużej ilości oryginalnych dokumentów hebrajskich. Dzieło powstało pod koniec IV w. lub w III w. przed Chr. Jeśli zaś urywek z notatką o Dariuszu III nie należy do pierwotnej redakcji, lecz jest późniejszym dodatkiem, to samo dzieło mogło powstać jeszcze wcześniej. Autor jego jest nieznany. Duchem przypomina on autora Kronik. Stąd wielu egzegetów jest zdania, że Księgi Kronik i Księgi Ezdrasza i Nehemiasza pochodzą od tego samego autora. Należy jednak zauważyć mimo podobieństwa ducha również zupełnie odmienne metody redakcyjne w obu grupach ksiąg. Być może uczeń autora Kronik zredagował Ezd i Ne.
Wciąż dyskutowanym zagadnieniem tych ksiąg jest sprawa porządku chronologicznego opisanych wydarzeń, czy mianowicie działalność Nehemiasza zakłada uprzednią działalność Ezdrasza, czy też odwrotnie.
Tekst hebrajski szeregu miejsc przedstawia duże trudności, które próbuje się rozwiązać w rozmaity sposób.
Doniosłość zdarzeń opisanych w Ezd i Ne polega na ukazaniu ważnego etapu dziejów zbawienia: odnowa po karze, jaką była niewola, otwiera nowy etap, który już prowadzi poprzez judaizm do Chrystusa.
Ezd 1
WYDARZENIA POPRZEDZAJĄCE DZIAŁALNOŚĆ EZDRASZA I NEHEMIASZA
Dekret Cyrusa. Szeszbassar
1 Aby się spełniło słowo Pańskie z ust Jeremiasza, pobudził Pan ducha Cyrusa, króla perskiego, w pierwszym roku [jego panowania], tak iż obwieścił on, również na piśmie, w całym państwie swoim, co następuje: 2Krn 36,22-23; Jr 25,11-12; Jr 29,10; Za 1,12
1,1 Siedemdziesiąt lat niewoli, przepowiedzianych przez Jeremiasza, to liczba zaokrąglona, można by ją jednak rozumieć dosł., gdyby początek ujarzmienia Judy liczyć od panowania Jojakima (609 r.; por. 2 Krl 24,1). Rola Cyrusa została zapowiedziana w Iz 44,28; 45,ln.
— Zdobycie Babilonu przez Cyrusa miało miejsce jesienią r. 539; pierwszy rok jego panowania (nad imperium babilońskim) zaczyna się w miesiącu Nisan (marzec-kwiecień) r. 538.
1,1. Chronologia. Z proklamacji zapisanej na Cylindrze Cyrusa, wzywającej do odbudowania świątyń bogów trzymanych w niewoli w Babilonie, wynika, że „pierwszym rokiem panowania Cyrusa” był najprawdopodobniej 539 przed Chr. W tym roku Cyrus podbił Babilon i wydał swój dekret. Cyrus został królem Persji (Anszan) w 559 przed Chr. i poświęcił dwadzieścia lat panowania na skonsolidowanie królestw, które rozciągały się aż do leżącej na północy Azji Mniejszej Lidii (Sardes jońskie zdobyto w 546 przed Chr.). Później zwrócił się przeciwko Babilonowi i jego władcy, Nabonidowi.
1,1. Cyrus. Z uważnej lektury Wojen perskich Herodota i Kroniki babilońskiej wynika, że Cyrus był wodzem ludów Persów (z dynastii Achemenidów), który w 550 przed Chr. zwyciężył w walce o władzę z Astygesem, ostatnim królem Medów. Połączywszy potęgę dwóch państw leżących na wschód od Tygrysu (dzisiejszy Iran), Cyrus mógł rozpocząć kampanie przeciwko Lidii (547 przed Chr.), później zaś zająć Sardes w Jonii, w zachodniej części Azji Mniejszej. Umocnił północne i wschodnie granice swojego państwa w latach 546 - 540 przed Chr., a następnie zwrócił się na zachód, dążąc do podbicia Babilonu. W 539 przed Chr. dołączył do swych ziem królestwo neobabilońskie. Miasto Babilon otworzyło swoje bramy przed Cyrusem w październiku owego roku. W zamian Cyrus obiecał chronić świątynię Marduka przed zniszczeniem lub profanacją. Strategia administracyjna Cyrusa dopuszczała kult lokalnych bogów oraz poszanowanie dla rdzennej kultury mieszkańców podbitych ziem. Doskonałym przykładem tej polityki jest tzw. Cylinder Cyrusa (zob. następny komentarz). Cyrus został zabity w 530 przed Chr. podczas walk z plemionami Scytów toczonych na północno-wschodniej granicy jego państwa. Władzę po nim objął jego syn, Kambyzes.
2 Tak mówi Cyrus, król perski: Wszystkie państwa ziemi dał mi Pan, Bóg niebios. I On mi rozkazał zbudować Mu dom w Jerozolimie, w Judzie. Iz 45,1
1,2 Królowie perscy byli na ogół bardzo liberalni wobec kultów sprawowanych w zdobytych świątyniach, które odnawiali i wspierali, jednocześnie je kontrolując. Ich politykę religijną wobec judaizmu inspirowały te same zasady. Judaizm cieszył się być może nawet specjalnymi względami: Jahwe, zawsze w dokumentach oficjalnych nazywany „Bogiem niebios”, mógł być identyfikowany z najwyższym bogiem, którego uznawali wielcy królowie — z Ahura Mazdą.
1,2. „Bóg niebios” w zoroastyzmie. Na Cylindrze Cyrusa perski król przypisuje zwycięstwo odniesione nad Babilonem swojemu głównemu bóstwu, Mardukowi. Temat ten pojawia się w Iz 45,1-5, tym razem jednak źródłem zwycięstwa jest Jahwe, mimo że Cyrus Go nie „zna”. Obydwa stwierdzenia harmonizują z otwartą naturą zoroastryzmu, w którym główny bóg, Ahura Mazda [Ormuzd], toczy nieustanne zmagania z mrocznymi siłami złego boga Arymana. Bogowie pomagający perskiemu władcy, np. Marduk i Jahwe, uważani byli przez Persów za członków niebiańskich zastępów Ahura Mazdy, czyli sił światłości. Biblijny autor Księgi Ezdrasza wypowiada podobne twierdzenia jak Izajasz, nie wspominając o Ahura Mazdzie, lecz ogłaszając Jahwe Bogiem niebios. Określenie „Bóg niebios” pojawia się też w papirusie z Elefantyny, żydowskim dokumencie z Egiptu z końca V w. przed Chr. Fakt, że Jahwe został tutaj nazwany Bogiem niebios, nie odzwierciedla osobistej wiary Cyrusa. Można wskazać podobne stwierdzenia dotyczące innych bogów w dekretach dotyczących przywrócenia ich świątyń.
3 Jeśli jest między wami jeszcze ktoś z całego ludu Jego, to niech Bóg jego będzie z nim; a niech idzie do Jerozolimy w Judzie i niech zbuduje dom Pana, Boga Izraela – tego Boga, który jest w Jerozolimie.
1,3 z całego ludu Jego. Wyrażenie to — jak się zdaje — obejmuje także wygnańców Królestwa Północnego (por. jednak w. 5).
1,3. Bóg, który jest w Jerozolimie. Wzmianka o Bogu, „który jest w Jerozolimie”, stanowi odzwierciedlenie retoryki dokumentu z Cylindra Cyrusa nakazującego jeńcom i ich bogom powrót do ojczyzny. W wersecie tym pojawia się zarówno wyobrażenie uniwersalnego Boga, kierującego działaniami największego z ziemskich władców, jak i Boga, którego siedziba znajduje się nadal, jak zawsze, w Jerozolimie.
4 A co do każdego z pozostających jeszcze przy życiu – to współmieszkańcy wszystkich miejscowości, gdzie taki przebywa, mają go wesprzeć srebrem, złotem, sprzętem i bydłem – oprócz darów dobrowolnych dla domu Bożego w Jerozolimie.
1,4 z pozostających jeszcze przy życiu. Ci (9,8.13-15; Ne 1,2) tworzą Resztę ocaloną przez Boga i utożsamianą (po Ez 6,8-10) z deportowanymi do Babilonii (por. Iz 4,3+).
— Edykt ten mógł być obwieszczeniem ogłoszonym po hebr. przez publicznych heroldów, a zaadresowanym do wygnanych Żydów i bez wątpienia zredagowanym przez żydowskich urzędników, zatrudnionych w kancelarii perskiej, natomiast w 6,3-5 odtwarza się jakieś memorandum na użytek funkcjonariuszy perskich.
1,2-4. Cylinder Cyrusa i polityka Persów. Wszystko wskazuje na to, że perska polityka administracyjna różniła się od polityki asyryjskiej i neobabilońskiej w kwestii sposobu traktowania państw wasalnych i ich kultury. Cylinder Cyrusa zawiera dekret stanowiący przejaw tolerancji Cyrusa oraz wskazuje na stopień autonomii, którą posiadały ludy wchodzące w skład jego imperium. Chociaż dokument nie wspomina w sposób konkretny o Judzie, poleca naprawienie uszkodzonych przybytków i świątyń; nakazuje też odbudowę wszystkich zniszczonych miejsc kultu oraz zwrot wszystkich świętych posągów, które przetrzymywano jako zakładników w Babilonie. Prace wykopaliskowe prowadzone w świątyni w Uruk doprowadziły do odkrycia cegieł z pieczęcią zawierającą imię Cyrusa, których używano podczas jej odnawiania. Jeńcom pozwalano na powrót do ojczyzny i zachęcano do służenia imperium perskiemu pod władzą królewskich namiestników, którzy w wielu przypadkach byli ich rodakami. Wszystko to wskazuje, że zamiast bezdusznego potępiania i niszczenia rdzennej kultury podbitych narodów, Persowie byli tolerancyjni. Oczekiwali, że uznanie tożsamości narodowej zdobytych państw oraz pewien stopień lokalnej autonomii (np. w formie wolności religijnej) zapobiegnie rozpadowi imperium i ciągłym buntom, z którymi musieli się borykać Asyryjczycy i Babilończycy. Możliwe, że polityka ta wynikała po części z otwartego charakteru zoroastryzmu, oficjalnej religii na dworze perskim. Persowie nie przymykali jednak oczu na wykroczenia lokalnych władców, którzy łamali ich reguły lub wypowiadali słowa potępiające/krytykujące perski rząd (zob. ociąganie się Zorobabela z podjęciem działania mimo przynagleń ze strony proroków Aggeusza i Zachariasza).
5 Zatem głowy rodów Judy i Beniamina, kapłani i lewici, słowem każdy, którego ducha Bóg pobudził, wybrali się w drogę, aby zbudować dom Pański w Jerozolimie. Ag 1,14
6 A wszyscy ich sąsiedzi poparli ich wszystkim: srebrem, złotem, sprzętem, bydłem i kosztownościami – oprócz wszelkich darów dobrowolnych. Wj 3,22; Wj 11,2; Wj 11,2;
1,6 poparli ich wszystkim: srebrem. Za 3 Ezd 2,6. Tekst hebr.: „poparli ich sprzętami srebrnymi”.
— 3 Ezd nazywa się księgę apokryficzną zatytułowaną w Biblii grec. Ezdrasz A, w pewnych rkpsach zaś i wydaniach Wulgaty — Ezdrasz III. Jest ona częściowo paralelna do księgi kanonicznej, a jej tekst grec, przetłumaczony z oryginału semickiego, służy niekiedy pomocą przy korygowaniu tekstu masoreckiego.
1,4-6. Zaopatrzenie w dobra i dary. Ponieważ nie wszyscy Żydzi zdecydowali się na powrót z wygnania, słowa te mogą dotyczyć tych, który pozostali, lub ich pogańskich sąsiadów. Jeśli słuszna jest druga hipoteza, wydarzenie to nawiązuje wprost do „złupienia” Egiptu podczas Wyjścia, kiedy to Izraelici zabrali ze sobą „pożyczone” złoto i srebro (Wj 11,2; 12,35-36). „Dobrowolne” ofiary można porównać do darów składanych w celu wyposażenia Namiotu Spotkania na pustyni (Wj 25,2-9). W ten sposób zaspokojono potrzeby powracających (bydło i inne zaopatrzenie) oraz dostarczono środków niezbędnych do odbudowania świątyni w Jerozolimie.
7 A król Cyrus wydał sprzęty domu Pańskiego, które Nabuchodonozor zabrał z Jerozolimy i złożył w domu swego boga. 8 I wydał je Cyrus, król perski, skarbnikowi Mitredatowi, który przekazał je Szeszbassarowi, księciu judzkiemu.
1,8 Szeszbassar był przywódcą pierwszego konwoju (zob. Wstęp s. 443).
9 A oto liczba tych sprzętów: czasz złotych – trzydzieści, czasz srebrnych – noży tysiąc dwadzieścia dziewięć, 10 pucharów złotych – trzydzieści, pucharów srebrnych – około czterystu dziesięciu, innych sprzętów – tysiąc;
1,7-10. Przedmioty należące do świątyni. Ze wzmianek pojawiających się w listach z Mari oraz na Cylindrze Cyrusa wiemy, że święte przedmioty, m.in. posągi przedstawiające bogów oraz różne rodzaje naczyń używanych podczas kultu, brano jako „zakładników” podbitego narodu. Sposobem zamanifestowania wyższości własnych bogów nad bogami pokonanych ludów było zbezczeszczenie przedmiotów, które uważano za święte lub umieszczenie ich w pozycji poddańczej (zob. Dn 5,1-4 i 1 Sm 5,1-2). Częścią programu odnowienia świątyni oraz przywrócenia właściwego kultu Jahwe było zewidencjonowanie, policzenie i dopilnowanie, by żaden ze świętych przedmiotów nie zaginął, lecz bezpiecznie powrócił do Jerozolimy (zob. komentarz do 2 Krn 5,8-11, gdzie podano opis tych czasz).
11 wszystkich sprzętów złotych i srebrnych – pięć tysięcy czterysta. To wszystko przyniósł Szeszbassar, gdy przyprowadził wygnańców z Babilonii do Jerozolimy.
1,11 W w. 8-11a odtworzono jakiś dokument aram., niestety mocno uszkodzony (te dwa miejsca w BJ tłumaczone inaczej). Liczba sprzętów nie odpowiada sumie wyliczonych elementów.
1,11. Szeszbassar. Mimo prób utożsamienia Szeszbassara z Szenazzarem (1 Krn 3,18), by połączyć go z linią Dawida jako „księcia Judy” (Ezd 1,8), lub z Zorobabelem, aby zharmonizować wydarzenia z Księgi Ezdrasza z wydarzeniami z Księgi Aggeusza i Księgi Zachariasza, wydaje się, że ta mało znana postać była kimś innym. Tytuł „książę Judy” może wskazywać na królewskie pochodzenie, wówczas też należałoby go uznać za członka linii Dawida. Tytuł ten może się też jednak odnosić do sprawowanej przezeń funkcji, wówczas zaś byłby Szeszbassar Persem pełniącym oficjalny urząd, polegający na towarzyszeniu wygnańcom w powrocie do ojczyzny, i nadzorującym przekazanie władzy lokalnej (która znalazła się w rękach Zorobabela). Był on pierwszym namiestnikiem, któremu Persowie przekazali zadanie administrowania Judą (Jehud); uczyniono go też odpowiedzialnym za święte naczynia oraz za położenie fundamentów pod odnowioną świątynię w Jerozolimie. Archeolodzy odnaleźli uchwyty dzbanów oraz pieczęcie z imionami trzech innych namiestników Judy, o których niczego nie wiemy (Księgi Ezdrasza i Nehemiasza w ogóle o nich nie wspominają).
1,11. Podróż z Babilonu do Jerozolimy. Najbardziej prawdopodobna droga, którą uchodźcy zmierzali do Jerozolimy, wiodła na północ, w górę Eufratu, do Mari lub Karkemisz, później zaś na południe i zachód do Damaszku. Z Damaszku udali się przypuszczalnie szlakiem karawan - drogą nadmorską lub prowadzącą przez dolinę Jordanu do Jerycha, później zaś na północny zachód do Jerozolimy. Odległość z Babilonu do Jerozolimy wynosiła ok. 1440 km, podróż trwała więc od ośmiu do dziesięciu tygodni.
Ezd 2
ZOROBABEL
Lista repatriantów
1 A oto mieszkańcy tego okręgu, którzy przybyli z niewoli na obczyźnie; uprowadził ich na wygnanie do Babilonii Nabuchodonozor, król babiloński, lecz powrócili oni do Jerozolimy i Judy – każdy do swego miasta. Ne 7,6-72
2,1-70 Taki sam spis znajduje się w Ne 7 i 3 Ezd 5 z pewnymi różnicami w zakresie imion, liczb oraz zamiennego używania słów „mężowie” — „synowie”. Są to trzy stadia tego samego tekstu, który niekiedy wygląda na lepiej zachowany w 3 Ezd, czymś arbitralnym jednak byłoby poprawianie jednego tekstu na podstawie drugiego. Ten złożony spis zawiera klasyfikacje według rodzin i miejscowości. Znajduje w nim odzwierciedlenie spis ludności Judei wyraźnie późniejszy od pierwszych powrotów z wygnania. Kronikarz wykorzystał go dwukrotnie: tutaj, by zilustrować historię powrotu, a w Ne 7 — w związku z akcją zaludniania Jerozolimy.
2,1. Okręg. Okręg Judy (Jehud) stanowił część satrapii Babilonu aż do panowania Kserksesa, kiedy to stał się częścią satrapii „Za rzeką” (Transeufratea). Tekst mówi więc o wygnańcach, który pochodzili z okręgu Judy i powrócili teraz do Jerozolimy. Badania archeologiczne opierające się na rozkładzie starożytnych monet wskazują, że okręg Judy obejmował Bet-Sur (na południu), Gezer (na zachodzie), Mispa (na wschodzie) i ziemię na wschód od Jordanu.
2 Przyszli oni z Zorobabelem, Jozuem, Nehemiaszem, Serajaszem, Reelajaszem, Nachamanim, Mardocheuszem, Bilszanem, Misparem, Bigwajem, Rechumem, Baaną. Liczba mężów ludu izraelskiego:
2,2 Przywódców jest dwunastu: ta liczba oznacza całego Izraela.
2,2. Co wiemy o przywódcach powracających wygnańców. Wiemy, że Zorobabel był namiestnikiem za panowania Dariusza, poprzedzał go jednak Szeszbassar. Bigwaj (imię perskie) był namiestnikiem Judy po okresie piastowania tego urzędu przez Nehemiasza. A jeśli chodzi o pozostałych? Jeszua [BT: „Jozue”] (Jozue w Księdze Aggeusza i Księdze Zachariasza) był arcykapłanem za czasów Zorobabela (Za 3,1-10). Interesującym faktem jest występowanie na liście imion Nehemiasza i Azariasza (inna forma imienia Ezdrasz), mogły być one jednak wówczas powszechnie stosowane. Mardocheusza nie należy mylić z krewnym Estery. Bilszan i Mispar nie pojawiają się w innych wersetach. O Rechumie wspomina się w Ezd 4,7-24 jako jednym z urzędników („komendancie”), który poskarżył się Kserksesowi na to, co się dzieje w Jerozolimie.
3 synów Pareosza – dwa tysiące stu siedemdziesięciu dwu; 4 synów Szefatiasza – trzystu siedemdziesięciu dwu; ...
nbogdanus