Krasnodębski M., Epikura filozofia wychowania.pdf

(1334 KB) Pobierz
„Pedagogika Filozoficzna on-line”
Redaktor Naczelny:
prof. nadzw. dr hab. Sławomir Sztobryn (
s.sztobryn@wp.eu; ped_filozof@wp.pl)
Sekretarz Redakcji:
mgr Justyna Sztobryn-Bochomulska
Recenzenci:
Prof. dr hab. Wiesław Andrukowicz
Prof. dr hab. Sławomir Sztobryn
Rada Redakcyjna:
Prof. dr Alena Vališová Praga (Czechy)
Prof. dr Wilfried Lippitz Giessen (Niemcy)
Prof. dr hab. Mikołaj Smetański Winnica (Ukraina)
Prof. dr hab. Blanka Kudlačova Trnava (Słowacja)
Prof. zw. dr hab. Zbigniew Kwieciński
Prof. zw. dr hab. Lech Witkowski
Prof. zw. dr hab. Zbyszko Melosik
Dr Rafał Godoń
Opracowanie graficzne i techniczne
S-printer STUDIO POLIGRAFICZNO-REKLAMOWE
s-printer-studio@o2.pl
©
Czasopismo wydawane przy Zakładzie Pedagogiki Filozoficznej UŁ
Wszelkie prawa zastrzeżone. Treści artykułów nie mogą być przedrukowywane, ani w żaden sposób
reprodukowane bez pisemnej zgody Redakcji czasopisma.
Adres Redakcji:
91 - 408 Łódź, ul. Pomorska 46/48
tel. 42/66-55-091
e-mail:
ped_filozof@wp.pl
ISNN 1898-0910
Mikołaj Krasnodębski
Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Białymstoku
„Gdyby nas nie dręczył strach przed zjawiskami niebieskimi i obawa, że śmierć w jakiś sposób
stale nam zagraża, a także i to, że nie znamy granic bólu i pożądań, zbyteczne by było studium
filozofii”.
Epikur
1
.
Epikura filozofia wychowania.
Wprowadzenie do tematu
1.Uzasadnienie podjęcia tematu na tle roli i specyfiki filozofii helleńskiej
W IV w. przed Chr. wychowanie w starożytnej Grecji nie jest już tylko zadaniem
poetów, ale staje się wyzwaniem dla filozofów
2
. Grecka kultura i jej
paideia
, której
największym dokonaniem jest filozofia wychowania Platona i Arystotelesa
3
stworzyła
również inne systemy, które wyrosły jako ich opozycja. Taką właśnie opozycję stanowi
Epikur (342-271) i środowisko związane z jego Ogrodem
4
. Krytykuje platońską koncepcję
„drugiego żeglowania”, która stanowi przejście od presokratejskiej filozofii przyrody do
metafizyki; od bytu pojętego jako materialistyczne
arche
do ponadzmysłowego świata
idei, z ideą dobra na czele
5
. Epikur problematykę dobra i postępowania człowieka
1
e-mail: mikrasnodebski@tlen.pl; www.mikolaj-krasnodebski.pl.tl.
Diogenes Laertios,
Żywoty i poglądy słynnych filozofów
, Warszawa 1982, s. 641.
2
Grecki termin
paidei
, (łac.
educatio, humanistas, cultura
) oznacza ideał wychowania i kształcenia
człowieka od najmłodszych lat. Grecka
paideia
została uznana za uniwersalną podstawę edukacji
ogólnoludzkiej. Można stwierdzić, że dopiero w kulturze greckiej wychowanie było świadomym
ukierunkowaniem na „wiecznotrwały” i „uniwersalny” ideał człowieka, a nie tylko przygotowaniem do
podjęcia zawodu lub działalności politycznej.
Paideę
wiązano z
kalokagathią
, czyli ideałem dobra i piękna,
szlachetności i doskonałości (także moralnej). Wykazuje się związek pomiędzy teorią wychowania a teorią
sprawności i cnót, co nadaje
paidei
moralnego wymiaru.
Paideia
określa nie tylko formację duchową
człowieka związaną z jego kulturą narodową, ale ma uniwersalny - najwyższy ideał humanistycznego
kształcenia. Por. W. Jaeger,
Paideia. Formowanie człowieka greckiego,
tłum. M. Plezia, H. Bednarek,
Warszawa 2001, wyd. 2, s. 375 i nn.; P. Jaroszyński,
Paideia,
„Powszechna Encyklopedia Filozoficzna”, red.
A. Maryniarczyk, t. 7, Lublin 2006; G. Reale,
Słownik oraz skorowidz głównych pojęć związanych z
filozofią starożytną,
w:
Historia filozofii greckiej
, t. 5, tłum. E. I. Zieliński, Lublin 2002, s. 163-164; M.
Krasnodębski,
Człowiek i paideia. Realistyczne podstawy filozofii wychowania,
Warszawa 2009, wyd. 2, s.
1-486.
3
Szerzej omawiam je w:
Formowanie doskonałego człowieka w filozofii wychowania Sokratesa i Platona,
„Opieka-Wychowanie-Terapia”, 1-2 (73-74) 2008, s. 10-22 oraz
Arystotelesa teoria wychowania,
„Cogitatus
Collegium Varsaviense”, w druku.
4
W polskiej literaturze filozoficznej oprócz licznych opracowań podręcznikowych poglądy Epikura
omawiają: M. Pąkcińska (
Hedonistyczna etyka Epikura,
Warszawa 1959) i A. Krokiewicz (
Nauka Epikura,
Kraków 1929;
Hedonizm Epikura,
Warszawa 1961).
5
Por. G. Reale,
Historia filozofii greckiej,
dz. cyt., t. 2, s. 25-365.
64
sprowadza na „ziemię” w tym sensie, że odcina ją od relacji ze światem idei
6
. W świetle
jego systemu zrozumiała wydaje się negacja filozofii Platona, jednak może zastanawiać
fakt, dlaczego krytyce został poddany też Arystoteles, który zgodnie ze swoim realizmem
ontologicznym i epistemologicznym, przyjmował istnienie nie tylko tego, co
ponadzmysłowe. Można dziś spekulować jaki skutek na jego twórczość wywarła
znajomość tylko wczesnych tekstów Arystotelesa (pisma akroamatyczne), które są
pracami powstałymi jeszcze w platońskiej Akademii. Giovanni Reale stoi na stanowisku,
że Epikur nie znał dojrzałej twórczości naukowej Stagiryty
7
, lub poznał ją dopiero po
skonstruowaniu swojego systemu filozoficznego. Jeśli druga teza jest słuszna, to nasuwa
się pytanie dlaczego Mistrz z Ogrodu nie znalazł w
Etyce nikomachejskiej
inspiracji dla
swoich etycznych poglądów? Czy można doszukiwać się związków pomiędzy etyką
rozumnej przyjemności, którą proponuje Epikur a arystotelesowską teorią „złotego
środka” i umiaru oraz jej podejściem do problematyki przyjemności?
Filozofia Epikura jest wpisana w kulturę helleńską, którą charakteryzuje odejście
od spekulacji teoretycznej. Na pierwsze miejsce wysuwają się nauki praktyczne. Odejście
od pierwiastka spekulatywnego jest na tyle powszechne, że obejmuje też Akademię
Platona i Likejon Arystotelesa. Jest to rezultat przemian kulturowych, które miały miejsce
po podbojach Aleksandra Wielkiego. Stawia się wówczas na inne priorytety niż w
dotychczasowej kulturze wyznaczonej przez
polis
. Filozofia tego okresu przez wieki była
postrzegana przez pryzmat wielkich systemów Platona i Arystotelesa i przez to w
naturalny sposób znajdowała się w ich cieniu. Nie można jednak traktować jej jako
nawrotu do presokratejskiego materializmu. Oczywiście filozofowie tego okresu
posługują się terminologią i problematyką wypracowaną przez presokratyków, ale
wskazują oni na szereg zagadnień i problemów, które nie były wcześniej znane.
Szczególnie widać to na płaszczyźnie filozofii działania – etyki oraz wyrastającej z niej
filozofii wychowania, która jak wydaje się, jest jej integralną częścią.
Zasadniczo do XIX wieku banalizowano osiągnięcia filozofii helleńskiej, uznając
ją za odtwórczą w stosunku do klasycznej ateńskiej filozofii
8
. Zdaniem Realego – można
6
Epikur nie zamyka jednak swojej filozofii na wymiar duchowy pomimo, że dusza według niego jest
zbitką atomów, i wobec tego tak, jak materia nie jest wieczna, lecz śmiertelna. Por.
Żywoty i poglądy
słynnych filozofów,
tłum. I. Krońska, K. Leśniak, W. Olszewski, B. Kubiś, Warszawa 1982, s. 632.
7
Szczególnie istotna jest
Etyka nikomachejska,
w której Stagiryta podejmuje między innymi zagadnienie
cnoty, przyjemności, przyjaźni oraz z cech mędrca – człowieka „słusznie dumnego” (wielkodusznym). Do
problematyki tej odwołam się w niniejszej pracy.
8
Pierwsze krytyczne wydanie pism Epikura opublikował H. Usener (
Epicurea,
Leipzig 1887). Wydanie to
nie obejmowało papirusów odnalezionych w Herkulanum. Wydał je K. Wolke (
Epikureische
Spruchsammlung
, „Wiener Studien” 10/1888). Należy dodać, że pierwsze krytyczne wydanie spuścizny
stoików ukazało się dopiero na początku XX wieku (
Stoicorum veterum fragmenta
, 1903-1905), zaś nie
opublikowano jeszcze usystematyzowanego zbioru dzieł pierwszych sceptyków, akademików i eklektyków.
65
wskazać na uprzedzenia, które przyczyniły się do jej marginalizacji oraz wymienić zalety
tej filozofii, które wyróżniają ją spośród myśli greckiej
9
. Do uprzedzeń zalicza on fakt, że
za wyznacznik filozofii greckiej przyjęto filozofię Platona i Arystotelesa, o czym już
nadmieniłem. Zdystansowano w ten sposób filozofię helleńską, uznając ją za „niższego
lotu”, za wyraz dekadencji, zarzucając jej brak oryginalności. Ten stan rzeczy można
tłumaczyć tym, iż rzeczywiście filozofia helleńska (i epikurejska) porzuciła spekulatywny
i teoretyczny wymiar filozofowania, jaki nadali jej Platon i Arystoteles, jednak w ich
filozofii wychodzi się od logiki i filozofii bytu, dochodząc do etyki, która jest
konsekwencją ich systemu naukowego. Na niej następnie formułuje się filozofię
społeczną, ekonomię, filozofię sztuki i wychowania. W filozofii helleńskiej zaś obrano
odwrotną drogę, w której punktem wyjścia jest filozofia działania. Dlatego można
powiedzieć o „rewolucji” tej filozofii. Jak pisze Reale:
„(…) myśl filozoficzna epoki helleńskiej jest myślą rewolucyjną, która narusza
większość wartości uważanych przez Greka za nienaruszalne. Jest to jednak myśl,
która potrafi osiągnąć sobie właściwą równowagę, sobie właściwą miarę, sobie
właściwą granicę – dzięki niemal nieograniczonemu zaufaniu do logosu”
10
.
Własne filozofia helleńska w sposób intuicyjny ujęła człowieka i jego „filozofię
życia” – etykę, następnie racjonalnie ją rozwijała i uzasadniła. Położyła naciska na
roztropność, mądrość praktyczną (
phronesis
), tworząc w ten sposób system
postępowania moralnego, który miał weryfikować życie. Stąd Epikur uważał, że filozofia,
która nie potrafi uleczyć jakiejś namiętności ludzkiej duszy jest zbyteczna, niepotrzebna.
Głosił zatem ideał panowania nad sobą (zaproponowany wcześniej przez Sokratesa, a
następnie rozwijany przez stoików) oraz konieczność dystansu do konsumpcyjnego
świata (ideał ubóstwa) oraz pokój i przyjaźń. Ta zmiana w sposobie myślenia człowieka
antycznego, wyrażająca się w odejściu od mądrości teoretycznej, zaowocowała
powstaniem nowych szkół filozoficznych takich jak Ogród Epikura, Portyk Zenona oraz
innych pomniejszych szkół sceptyków i cyników.
Należy nadmienić, iż badacze tego okresu nie dysponują kompletnymi dziełami
założycieli szkół helleńskich, ponieważ większość ich dorobku zaginęła lub została
zniszczona. Do naszych czasów dotarły jedynie ich fragmentaryczne dzieła, zasadniczo z
opracowania ich epigonów, którzy idee Mistrzów przedstawiają we właściwy sobie,
często uproszczony, a nawet zniekształcony sposób. Z twórczości Epikura posiadamy
Por. G. Reale,
Historia filozofii greckiej,
dz. cyt., t. 3, s. 555-565. Doprecyzowując dodam, że filozofia
helleńska obejmuje dzieje filozofii po śmierci Arystotelesa (322 r. przed Chr.) do neoplatonizmu (III w. po
Chr.). Zatem filozofia ta kształtowała kulturę około 500 lat.
10
Tamże, s. 559.
9
66

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin