Pokrzywa Monika – Uprowadzenie nieletnich poradnik BK KGP 2009r.doc

Monika Pokrzywa

Wybrane aspekty
prowadzenia postępowań przygotowawczych

w sprawach o uprowadzenie małoletniego

określonych art. 211 k.k.

PORADNIK

Warszawa 2009

Wydział Dochodzeniowo - Śledczy
Biura Kryminalnego

Komendy Głównej Policji

Spis treści

Wstęp

W dniu 17 maja 2007 r. Rada Ministrów przyjęła Program Działań Rządu
w sprawie wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wobec Rzeczypospolitej Polskiej. Propozycje działań zawarte w Programie mają na celu zwiększenie skuteczności wykonywania wyroków Trybunału wobec Polski, także zapobieganie ewentualnemu stwierdzaniu przez Trybunał naruszenia przez Polskę Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz Protokołów do niej. W Programie zawarte zostały sugestie dotyczące zmian prawa, ulepszenia praktyki jego stosowania, szkoleń
w dziedzinie praw człowieka oraz upowszechniania orzecznictwa Trybunału.

Do kierunków działań i zadań Programu, w odniesieniu do Policji, należą między innymi:

1)     upowszechnianie wśród policjantów potrzeby każdorazowego wnikliwego badania zawiadomień o popełnieniu przestępstwa z art. 211 k.k.;

2)     wspieranie przez Policję rodziców w ustalaniu miejsca pobytu dzieci ukrytych bądź wywiezionych przez drugiego rodzica (lub inne osoby) wbrew postanowieniom sądów;

3)     udzielanie aktywnego wsparcia kuratorom wykonującym postanowienia sądów
o odebraniu dziecka;

4)     upowszechnianie w Policji wiedzy na temat Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności;

5)     upowszechnianie w Policji wiedzy na temat orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka;

6)     upowszechnianie w Policji standardów prawidłowego działania policjantów wynikających z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

W oparciu o takie zadania Programu, w uzgodnieniu z uczestnikami narady służbowej pionu kryminalnego Policji, jaka odbyła się w dniach 7 – 9 listopada 2007 r. w Janowie Lubelskim, w 2008 r. w Wydziale Dochodzeniowo-Śledczym Biura Kryminalnego KGP przeanalizowano wybrane postępowania przygotowawcze, kwalifikowane z art. 211 k.k. (łącznie trzydzieści dwie sprawy). Wybrano postępowania (zakończone przez Policję
w 2005 r.) z województw, w których było ich najwięcej, poddano analizie osiem postępowań karnych zakończonych sporządzeniem aktu oskarżenia oraz dwadzieścia cztery postępowania, w których wydano postanowienie o umorzeniu dochodzenia wobec braku ustawowych znamion czynu zabronionego. 

Materiały wybranych postępowań uzyskano dzięki pomocy Państwa Naczelników Wydziałów Dochodzeniowo-Śledczych oraz Wydziałów Kryminalnych Komend Wojewódzkich Policji i Komendy Stołecznej Policji. Akta spraw zakończonych wniesieniem aktu oskarżenia wypożyczono z sądów, pozostałe materiały udostępniły właściwe prokuratury rejonowe.

Celem tych działań była próba wyodrębnienia i usystematyzowania problemów,
z którymi najczęściej borykają się policjanci wyznaczeni do wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych w reakcji na zgłaszane uprowadzenie małoletniego, gdy sprawcą jest jeden z rodziców (prawny opiekun), by eliminować najczęściej popełniane błędy. Praktyka bowiem wskazuje, że jest to problematyka budząca wśród policjantów wiele wątpliwości, a wynikające w trakcie służby decyzje - mogą należeć do trudnych.

Opracowanie zawiera wyjaśnienie podstawowych pojęć dotyczących czynu zabronionego określonego art. 211 k.k. oraz praktyczne wskazówki dla policjantów prowadzących postępowania przygotowawcze z tego obszaru.

Zaproponowany materiał uzupełniono o „Konwencję dotyczącą cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzoną w Hadze dnia 25 października 1980 r.”
(Dz. U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528) oraz o istotne z punktu widzenia Konwencji - postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 1999 r. sygn. I CKN 992/1999 (OSNC 2000/6/111, Biuletyn SN 2000/2, Prokuratura i Prawo 2000/3) wraz z uzasadnieniem.

Dołączono także „Konwencję w sprawie kontaktów z dziećmi sporządzoną
w Strasburgu dnia 15 maja 2003 r.” wraz z ustawą z dnia 23 kwietnia 2009 r. o jej ratyfikacji (Dz. U. z 2009 r. Nr 68 poz. 576).

                            1. Przestępstwo uprowadzenia małoletniego - cechy charakterystyczne, wyjaśnienie pojęć

Art. 211 kodeksu karnego[1]:  Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

1.1.  Przedmiot ochrony

              Przepis art. 211 k.k. stanowi, że warunkiem bytu tego czynu zabronionego jest działanie sprawcy „wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru” - czyn zabroniony polega zatem na nieposzanowaniu woli tych osób. Większość przedstawicieli doktryny wyraża pogląd, że dobrem prawnie chronionym w przepisie art. 211 k.k. jest instytucja opieki i nadzoru nad małoletnim lub osobą nieporadną.[2] Przedmiotem ochrony w tym przepisie nie jest wolność osoby uprowadzonej lub zatrzymanej, do istoty tego przestępstwa nie należy użycie groźby lub przemocy, a sprawca odpowiada nawet – gdy działa za zgodą małoletniego lub osoby nieporadnej.

              Ochronie podlegają też – pośrednio – dobra osoby podopiecznej w ramach opieki lub nadzoru, gdyż sama instytucja opieki lub nadzoru niewątpliwie powołana została
w interesie osób poddanych opiece lub nadzorowi. Chodzi o zapewnienie bezpieczeństwa ich dóbr prawnych: życia, zdrowia, integralności cielesnej, a także zabezpieczenia ich potrzeb niematerialnych (na przykład właściwego rozwoju), itp. Aby opieka i nadzór mogły właściwie funkcjonować, osoby trzecie powinny je wspomagać, a przynajmniej nie powinny stwarzać przeszkód, czy wręcz uniemożliwiać. Szczególnie drastycznym sposobem uniemożliwiającym czy utrudniającym sprawowanie opieki lub nadzoru nad podopiecznym – jest jego uprowadzenie lub zatrzymanie.[3]

              Niemniej do dokonania przestępstwa z art. 211 k.k. nie jest konieczne naruszenie praw osoby poddanej opiece. Przestępstwo z art. 211 k.k. jest ścigane z urzędu.

1.2.  Pojęcie opieki i nadzoru

Pojęcia opieki i nadzoru są zbliżone, ale nie tożsame.[4] Prawo do sprawowania opieki lub nadzoru musi opierać się na określonym tytule prawnym. 

Obow...