Pytanie 1
Procesy, formy i osady związane z akumulacyjną działalnością wód roztopowych.
Fluwioglacjalne (wodnolodowcowe) formy akumulacyjne:
· Ozy:
o Wąskie i przeważnie kręte wały lub ciągi wzgórz zbudowane z piasków i żwirów o długości do 100km, szerokości 400-700m i wysokości 40-50m.
o Formy tworzone w tunelach subglacjalnych i inglacjalnych (podlodowcowych i wewnątrzlodowcowych) przez akumulację dynamicznych rzek wodnolodowcowych. Zbudowane z warstwowych piasków i żwirów.
o Wały ozów często występują na przemian z rynnami subglacjalnymi lub obok nich, wskazując na zmieniające się warunki hydrodynamiczne.
o W zależności od miejsca pierwotnej depozycji osadu wyróżnia się trzy odmiany ozów: supraglacjalne, inglacjalne i subglacjalne. Ozy dwóch pierwszych typów mają znacznie zaburzoną strukturę wewnętrzną, co jest skutkiem osiadania całej formy akumulacyjnej podczas wytapiania się lodu.
· Kemy:
o Pagórki, wzgórza tworzone przez akumulację rzek z wód roztopowych w otwartych szczelinach lub przetainach (jeziora w obrębie powierzchni lodu) w martwym lodzie. Zbudowane najczęściej z warstwowanego piasku z domieszką żwiru.
o W zewnętrznych partiach tych obniżeń zachodzi sedymentacja fluwialna i deltowa, natomiast bliżej środka spokojna sedymentacja jeziorna, polegająca głównie na wytrącaniu się drobnej zawiesiny (frakcja ilasta i mułkowa).
o Wysokość kemów sięga na ogół 20-30 m.
o Pagóry kemowe są typowe dla rzeźby powstającej przez degradację rozległych stref martwego lodu.
o Terasy kemowe
o horyzontalne półki przylepione do stoku powstające po zaniku lodowca
o w niektórych dolinach sudeckich występują one w kilku poziomach wysokościowych, wskazując na etapowy zanik lądolodu.
· Sandry, stożki sandrowe
o Piaszczyste i/lub żwirowe równiny powstałe w wyniku działalności wód lodowcowych. Sandry powstają na przedpolu lądolodu, z materiału niesionego przez rzeki wypływające spod lodowca (tzw. osady glacifluwialne/glacjofluwialne). Tworzą wielkie, nieznacznie nachylone stożki, których wierzchołkiem jest brama lodowcowa. Wraz z oddalaniem się od krawędzi lądolodu zmniejsza się grubość (miąższość) sandrów, a materiał budujący staje się drobniejszy.
· Wały lodowo-morenowe
o Podłużne wzniesienia zbudowane z osadów gliniastych i lodu występujące wzdłuż czoła lodowca – zbudowane z osadów moreny czołowej, bocznej i środkowej
o mają do kilkunastu/kilkudziesięciu metrów wysokości
o w wyniku ocieplania się klimatu zmniejszają swoją wysokość (wytapianie się lodu), powstają wówczas liczne zaburzenia w ich strukturze
· Drumliny - wydłużone formy akumulacyjne lub erozyjne, powstałe w czasie ruchu lodowca (lądolodu) zgodnie z kierunkiem ruchu. Mają kształt podłużnych pagórków, zbudowanych z osadów glacjalnych (głównie gliniastych lub gliniastych z piaszczystym jądrem). Największe znane z południowo-wschodniej Kanady (do 50m wysokości), w Polsce występuje kilka tzw. pól drumlinowych np. w okolicach Zbójna!!!.
Wśród utworów polodowcowych wyróżnia się 2 główne typy osadów:- gliny zwałowe – niewysortowany osad polodowcowy składający się z mieszaniny okruchów skalnych o różnej wielkości, od cząstek ilastych aż po głazy narzutowe (eratyki); glina zwałowa odkładana była bezpośrednio z lodu lodowcowego;- osady fluwioglacjalne (glacjofluwialne, wodnolodowcowe) – materiał skalny akumulowany przez wody wypływające z lądolodu (także płynące w szczelinach pod nim) w postaci osadów wysortowanych i warstwowanych.
Pytanie 2
Wymień główne typy wybrzeży morskich – charakterystyka morfogenetyczna
· Wybrzeże szkierowe – jest efektem zatopienia przez morze małych wysepek, będących formami działalności lodowcowej (mutony). Wysepki porozdzielane są cieśninami. Wybrzeża szkierowe występują w Szkocji, Finlandii oraz na Alasce
· Dalmatyńskie – powstaje przez zalanie wodą sfałdowanego masywu. Antykliny tworzą pasma wzgórz i wysp, synkliny – zatoki. Grzbiety górskie zostały tak głęboko zanurzone, że nad powierzchnię wody wystają tylko ich najwyższe partie. Do tego typu należą wybrzeża Chorwacji, Kalifornii.
· Fiordowe –powstaje na skutek zatopienia dolin polodowcowych, po wytopieniu jęzora lodowca. Fiordy są głębokimi, wąskimi, wciętymi głęboko w ląd długimi zatokami. Ich przekrój poprzeczny kształtem przypomina literę U. Są charakterystyczne głównie dla górzystych wybrzeży Norwegii, Szkocji, Grenlandii, Patagonii i Alaski. Najpotężniejszy jest Vestfiorden (Fiord Zachodni), położony na wybrzeży norweskim. Jego długość wynosi 255km, największa szerokość – 90km. Najdłuższy jest Scoresby Sund na Grenlandii – 313 km.
· Fierdowe – powstałe przez zalanie przez morze płytkich dolin polodowcowych.
· Riasowe – powstałe przez zalanie przez morze terenów rozczłonkowanych przez doliny rzeczne; jest wynikiem zatopienia dolin górskich ułożonych prostopadle do wybrzeża. Cechuje się licznymi, krętymi zatokami o głębokości wzrastającej w kierunku ujścia. Tego typu wybrzeża występują w Irlandii, Bretanii, Portugalii
· Lagunowe (wattowe)- tworzone jest przez prądy przybrzeżne w warunkach silnych przypływów i odpływów. Piaszczysty wał przybrzeżny zwany lido stanowi barierę dla odciętej od morza zatoki- laguny. Podczas przypływu i odpływu może do niej wpływać i wypływać woda. Wattem nazywamy dno laguny odsłonięte w czasie odpływu. Takie wybrzeża spotykamy nad Morzem Tyrreńskim, w północnej części Morza Adriatyckiego i w Zatoce Meksykańskiej.
· Wyrównane - odnosi się do dużego obszaru i długiego odcinka wybrzeża (kilkadziesiąt kilometrów i więcej), ale w obrębie takiego odcinka mogą występować zarówno klify, jak i szerokie plaże, oraz zaznaczać się tendencje do obniżania i podnoszenia lądu.
· Limanowe – powstałe na skutek zatopienia ujściowych odcinków rzek, często zamkniętymi piaszczystymi półwyspami (kosami); Utworzone w ten sposób zatoki (limany) odcinane są od morza narastającymi mierzejami. Limany takie występują na północnych wybrzeżach Morza Czarnego
· Zalewowe (mierzejowe)- zbudowane jest przez fale i prądy przybrzeżne. Składa się z długich i wąskich piaszczystych wałów (zwanych mierzejami) ułożonych zgodnie z linią brzegu. Odcinają one zatoki morskie od otwartego morza częściowo – tworząc zalewy (np. Wiślany, Kuroński), lub całkowicie (np. Jezioro Łebsko, Gardno, Jamno). Wybrzeżem mierzejowym jest wybrzeże Bałtyku między Rozewiem a Kłajpedą. Wąskie piaszczyste cyple, które łączą się jednym końcem z lądem nazywamy kosami lub półwyspami (np. Helski), jeżeli częściowo lub całkowicie zamykają zatokę- mierzejami. Specyficzny rodzaj mierzei łączącej wyspy ze sobą lub z lądem stałym nazywamy tombolo.
· Wulkaniczne – charakteryzuje się krętą linią brzegową spowodowaną zatopieniem wulkanicznych kraterów i kalder
· Klifowe – tworzy się na skutek abrazji, czyli zdzierania, podmywania dolnej części wybrzeża przez uzbrojone w gruz fale przyboju. Następuje zachwianie równowagi grawitacyjnej, oberwanie górnej części stoku i powstanie stromego urwiska- klifu. Działalność taka powoduje utworzenie platformy abrazyjnej i cofanie się brzegu. Materiał pochodzący z obrywania stoku odprowadzany jest w głąb morza, gdzie buduje platformę akumulacyjną. Wybrzeża tego typu znajdują się np.: w Normandii, Szkocji, w okolicach Pucka, Rozewia, Jastarni
· Koralowe- powstaje na skutek rośnięcia koralowców, których kolonie tworzą wzdłuż wybrzeży skaliste wały zwane rafami koralowymi. Rafy koralowe żyją jedynie w płytkich, ciepłych i słonych wodach przybrzeżnych. Od strony lądu, gdzie jest woda słodka, korale obumierają, a rozrastają się w stronę otwartego morza. Wokół wysp tworzą się atole, które powstają, gdy wyspa poddawana jest ruchom zanurzającym; wtedy rozrastają się w górę. Pionowy ruch wyspy zmieni się, wynurza się ponad powierzchnię wody pierścień z istniejącym we wnętrzu płytkim, ale bogatym w życie wypełnionym wodą zagłębieniem. Z atolami spotykamy się na Pacyfiku (np. Mururoa, Nowa Minerwa)
· Mangrowe - typ wybrzeża płaskiego w strefie równikowej, porośniętego przez lasy mangrowe, cyklicznie zalewane przez sięgające daleko w głąb lądu przypływy
Pytanie 3
Procesy erozji glacjalnej i glacjofluwialnej i ich skutki geomorfologiczne
Wody subglacjalne (glacjofluwialne)
-garnki polodowcowe- cylindryczne zagłębienia wycięte w litej skale; parę metrów średnicy i głębokości w pionie; dobrze ogładzone ściany; na dnie otoczki kuliste; utworzyły je wirujące wody subglacjalne
- kotły polodowcowe- utworzone w utworach luźnych, głownie morenowych; utworzone wskutek eworsyjnej działalności wód roztopowych; duża głębokość; stoki mało nachylone
- rynny polodowcowe- długie, stosunkowo wąskie o przebiegu prostolinijnym lub krętym
zagłębienia; strome, symetryczne zbocza, nierówne dno; na przemian występują rygle- płycizny i podłużne zagłębiania z wodą czyli rynny jeziorne
Wody proglacjalne (glacjofluwialne)
-doliny marginalne- tworzone przez rzeki płynące wzdłuż bocznych krawędzi lodowca; dna dolin wyścielone żwirami i piaskami glacifluwialnymi
- doliny lateralne- rynny przelewowe powstały w obszarach górskich i wyżynnych w okresie
zanikania lodowców i lądolodów
-pradoliny- szerokie doliny 2-25km, płaskie dno, strome zbocza; odprowadzające wielkie ilości wód proglacjalnych oraz ekstraglacjalnych z obszarów niezlodowaconych, często z tereasami rzecznymi
- konsekwentne- odpływały nimi ogromne masy wód z topniejącego
lądolodu najkrótszą drogą do mórz i oceanów,np. Wołga
- subsekwentne- towarzyszące w pewnej odległości czołu lądolodu.
Powstały w obszarach, gdzie powierzchnia terenu była pochylona w kierunku
przeciwnym do ruchu lądolodu
Erozja lodowcowa (glacjalna):
-rysy lodowcowe- rożna długość; głębokość do 4mm; bieg zgodny z kierunkiem ruchu lodowca; powstałe w wyniku rysowania ostrokrawędzistymi okruchami skalnymi wypolerowanych powierzchni skalnych
- bruzdy lodowcowe- głębokość do 0.6m
- zadziory lodowcowe- rezultat odpryśnięcia okrucha skalnego
- wygłady lodowcowe- utworzone wskutek ogładzającej, szlifującej działalności lodowców, a w ich obrębie ; rysy, bruzdy, zadziory
- pagórki mutonów
-kotły, misy, rynny i wanny lodowcowe- postały wskutek przegłębiającej działalności lodowców
- zagłębienia końcowe- utworzone wskutek egzaracyjnej działalności języków lodowcowych i lobów lądolodowych
Pytanie 4
Kras tropikalny – formy, procesy, przykłady (2014)
Kras tropikalny – obszary krasowe tropików o swoistej rzeźbie krasowej (kopy, wieże, ostańce, iglice, jaskinie, zapadliska) tworzące charakterystyczne zespoły morfologiczne.
Czynniki klimatyczne rozwoju krasu tropikalnego
Czynniki abiotyczne:
· Temp. Powietrza
· Ilość i reżim opadów
· Skład chemiczny opadów – dwutlenek siarki, kwasy azotowe
Czynniki biogeniczne (roślinność gleby)
· Dwutlenek węgla – źródła biogeniczne (lasy tropikalne najbogatsze pod względem biomasy biom). Szczególnym środowiskowym generatorem CO2 jest gleba (oddychanie gleby).
· Kwasy organiczne (huminowe, fulwonowe, octowy, mrówkowy)
· Kwasy mineralne - biokorazja
Rzeźba obszarów krasu tropikalnego
Dominacja pozytywnych, wypukłych zróżnicowanych form; kopy, stożki, wieże, ostańce (mogotes, fenglin, pinakle, tsingi) – rzeźba inwersyjna (odwrócona). Rzeźba krasu tropikalnego w skali światowej jest bardzo zróżnicowana, odmienne typy regionalne uwarunkowane głównie zróżnicowaniem klimatu oraz warunków geologicznych. Współczesne badania podważają ewolucyjno-klimatyczną koncepcję stadiów cyklu krasowego (kras kopiasty – kras wieżowy) na rzecz ewolucyjnej równoczesności krasu kopiastego i wieżowego jaki wyraz relacji klimatu i rzeźby strukturalnej.
Przykłady: Chоcolate Hills, Filipiny; Plato Meghalaja, Indie; Cockpit Country, Jamajka (rzeźba typu cockpit na wapieniach i na granitach)
„Jaskinie tropikalne” wyróżnia przede wszystkim gigantyzm (ponad 1 mln m3), są najczęściej jaskiniami monogenetycznymi czyli związanymi z jednym głównym czynnikiem tj. duże podziemne rzeki. Specyficzną cechą jaskiń krasu tropikalnego jest duża bioróżnorodność. Tworzą one swoisty zamknięty ekosystem o ścisłych relacjach troficzno-energetycznych. Szata naciekowa (stalaktyty, stalagmity, heliktyty) ma charakter masywny napływowy, często są zabrudzone ilastymi domieszkami. Charakterystyczne są bariery naciekowe tworzące kaskadowe progi i wodospady.
Przykłady: jaskinia Sarawak Champer w Parku Narodowym Gunung Mulu, która ma wymiary 300 x 700 m; Atea Kananda (35 km) i Mamo Kananda (55 km) w Papui Nowej Gwinei
Zapadliska w krasie tropikalnym
Charakterystyczną cechą rzeźby krasu tropikalnego są wielkie leje zapadliskowe osiągające gigantyczne rozmiary. Są to najczęściej formy cylindryczne o stromych ścianach o średnicy i głębokości nie mniejszej niż 100m oraz objętości ponad 1 km3 (megadoliny, leje, tiankeng)
Morski kras tropikalny
Specyfikacja krasu morskiego polega na oddziaływaniu korozji solnej i biokorozji w strefach oddziaływania wód lądowych, morskich i atmosferycznych. W krasie morskim wyróżnić można: kras przybrzeżnych równin, wybrzeża (litoralny), archipelagów krasowych, wysp koralowych, szelfowy (podwodny)
Archipelagi krasowe – zatopiony kras wieżowy
Kras raf koralowych – struktury wapieni organogenicznych (obumarłe szczątki koralowców), leje depresje (blue holes)
Pytanie 5
Miejsce geomorfologii w systemie Nauk o Ziemi
Geomorfologia to termin z języka greckiego : geo - „Ziemia”, morfo - „ forma”, logos - „ rozmowa, rozprawa” . Jest nauką o formach rzeźby i formowaniu powierzchni Ziemi, jej ukształtowaniu . Wchodzi w skład Nauk o Ziemi ( Geosciences ) badających poszczególne elementy środowiska geograficznego.
Przedmiotem i zadaniem badań geomorfologicznych jest rzeźba powierzchni Ziemi. W obecnej rzeźbie są widoczne formy stare, utworzone w dawnych, przeważnie odmiennych warunkach środowiskowych, oraz formy młode utworzone w dzisiejszych warunkach klimatycznych. Z analizy form najmłodszych, rozpatrywanych na tle dzisiejszych warunków geologicznych, orograficznych, klimatycznych, hydrograficznych, roślinnych i gospodarczych można wnosić o dalszych tendencjach rozwoju rzeźby.
Badanie rzeźby polega na : • opisywaniu form powierzchni Ziemi (morfografia), np. dolina, wyżyna, • ustalaniu cech geometrycznych (morfometria), czyli długość, wysokość, nachylenie • określaniu pochodzenia (morfogeneza), • oznaczaniu wieku form (morfochronologia). Badane są zarówno formy pojedyncze i na tej podstawie są wyróżniane genetyczne typy form, jak również zespoły form, co umożliwia wydzielanie genetycznych typów rzeźby.
Geomorfologia jako dział geografii, czasem geologii, usamodzielniła się dopiero przed ok. 200 laty. Jej bujny rozwój w ciągu ostatnich 100 lat doprowadził, podobnie jak w innych naukach, do wyodrębniania się działów, gałęzi i kierunków. Uwzględniając zadania i metody badawcze, rozróżnia się geomorfologię historyczną i geomorfologię dynamiczną.
Pytanie 6
Procesy eoliczne – formy, osady, metody badań, formy akumulacji eolicznej
Procesy i formy eoliczne
Procesy eoliczne zachodzą w granicznej warstwie atmosfery
• Jest to najniższa warstwa troposfery zalegającego nad powierzchnią Ziemi;
• Ma miąższość około 1-2 km...
ghost1989