Kazirodztwo czy tylko konflikt rodzinny trudności diagnostyczne.PDF

(134 KB) Pobierz

Alicja Czerederecka, Teresa Jaśkiewicz-Obydzińska

Instytut Ekspertyz Sądowych

Kraków

Kazirodztwo czy „tylko” konflikt rodzinny

– trudności diagnostyczne

Autorki przedstawiają wyniki badań własnych, których celem było ustalenie czynników

różnicujących objawy charakterystyczne dla kazirodztwa od objawów typowych dla „czystego”

konfliktu rodzinnego. Badaniami objęto 53 dzieci z trzech grup: (1) domniemanych ofiar

kazirodztwa w rodzinach rozbitych, (2) ofiar kazirodztwa, gdy wcześniej nie stwierdzono

rozbicia rodziny i (3) dzieci, o które toczy się walka w rozbitej rodzinie. Grupy te porów-

nano ze względu na zgłaszane i stwierdzane w badaniach psychologicznych zaburzenia

występujące u dzieci, właściwości psychiczne opiekunów i charakter relacji rodzinnych.

Wyniki badań wskazują na występowanie pewnych prawidłowości, które mogą stanowić

wskazówki do oceny objawów prezentowanych przez dziecko i analizy sytuacji rodzinnej

przy wypowiadaniu się o prawdopodobieństwie zaistnienia kazirodztwa.

I. Wprowadzenie

Oskarżenie partnera o molestowanie

seksualne dziecka w sytuacji, kiedy pomię-

dzy jego rodzicami trwa walka o wykony-

wanie władzy rodzicielskiej, zwykle wią-

że się z niebezpieczeństwem świadomego

lub nieświadomego zniekształcania przez

matkę faktów. Oskarżenie to jest bowiem

jednocześnie ostatecznym argumentem

przemawiającym za zerwaniem kontaktów

ojca z dzieckiem lub wręcz pozbawie-

niem go władzy rodzicielskiej. Dla oceny

prawdziwości tego zarzutu organy proce-

sowe najczęściej zasięgają pomocy bie-

głych psychologów.

Ocena zeznań dziecka i wyników badań

klinicznych stwarzają psychologowi poważne

trudności. U dziecka bowiem na pierwszy

plan wysuwają się zwykle zaburzenia wyni-

kające z konfliktu pomiędzy rodzicami, a za-

chowania matki są bardziej typowe dla ko-

biet walczących o władzę rodzicielską, niż

dla matek z rodziny kazirodczej. Psycholog

staje więc wobec problemu rozróżnienia

przejawów związanych z naruszeniem sta-

bilizacji życiowej dziecka i oznak tzw.

syndromu odosobnienia od jednego z ro-

dziców występującego u dzieci w rodzi-

nach rozbitych, od zaburzeń charaktery-

stycznych dla ofiary kazirodztwa. Syndrom

odosobnienia od jednego z rodziców obej-

muje zaburzenia przejawiające się w za-

chowaniach dziecka, które jest angażo-

wane przez głównego opiekuna w dewalu-

ację i krytykę drugiego. Przyjmuje on for-

my deprecjonowania drugiego opiekuna,

znieważania i poniżania go w swoich

wypowiedziach, izolowania się bezpośred-

niego i pośredniego, sztywności postaw

(Ackerman 1995; Bricklin 1991; Czerede-

recka 1999; Gardner 1989).

Czerederecka, Jaśkiewicz-Obydzińska / Kazirodztwo czy „tylko” konflikt rodzinny...

U dzieci tych stwierdza się ponadto sil-

ną koncentrację emocjonalną i poznawczą

na konflikcie rodzinnym, niezaspokajanie

podstawowych potrzeb psychicznych (opie-

ki i oparcia, afiliacji i bezpieczeństwa),

osłabienie mechanizmów radzenia sobie

w sytuacjach trudnych, ograniczenie

zainteresowania kontaktami społeczny-

mi, trudności z wykształceniem prawi-

dłowego modelu psychoseksualnego oraz

modelu relacji partnerskich (Ackerman

1997; Franke 1983, Frost, Pakiz 1990;

Wallerstein 1983).

Podobne zaburzenia rozwoju emocjonal-

nego i społecznego obserwuje się u ofiar

kazirodztwa. Jako charakterystyczne wy-

mienia się lęk, niepokój, reakcje depresyjne,

poczucie winy, wstydu, zaburzenia samo-

oceny (zaniżony obraz siebie), wycofywa-

nie się z kontaktów społecznych, trudności

w kształtowaniu relacji partnerskich (por.

Donaldson, Cordes-Green 1994; Glaser,

Frosh 1995; Chemin i in. 1995; Pacewicz

1995). Wśród głównych czynników wyróż-

niających dzieci, które doświadczyły mole-

stowania, wymienia się objawy PTSD (Post

Traumatic Stress Disorder)

oraz seksualizację

zachowania. Jednak tego ostatniego zjawi-

ska nie obserwuje się u ok. 20%–40% ofiar

(Hewitt, Friedrich 1991, Kendall-Tackett

i in. 1993; Friedrich 2002).

Z badań własnych autorek dotyczą-

cych porównania problemów ujawnianych

przez dzieci z rodzin rozbitych i dzieci-ofiar

przestępstw seksualnych w teście aper-

cepcji tematycznej CAT wynika, że u dzie-

ci badanych w sprawach opiekuńczych

uwypuklił się przede wszystkim sytuacyjny

charakter zaburzeń funkcjonowania psy-

chicznego. W konfrontacji z konfliktem

rodzinnym dzieci okazywały bezradność,

jednak inne sytuacje trudne potrafiły sku-

tecznie rozwiązywać. Tymczasem u ofiar

obserwowano bardziej uogólniony cha-

rakter zaburzeń, przejawiający się w ży-

czeniowej interpretacji rzeczywistości

i nieskuteczności działań podejmowanych

w sytuacjach trudnych (Czerederecka,

Jaśkiewicz-Obydzińska 1997).

Wypowiedzenie się o prawdopodobień-

stwie wystąpienia wobec dziecka zacho-

wań kazirodczych wymaga, poza rzetel-

ną diagnozą jego stanu psychicznego,

także wnikliwej analizy sytuacji rodzin-

nej. Z badań nad mechanizmami rozwo-

ju kazirodztwa wynika bowiem, że rodzi-

ny te mają specyficzną strukturę, a rela-

cje pomiędzy opiekunami wynikają z ich

określonych właściwości psychicznych.

W literaturze opisywane są zarówno

typy sprawców kazirodztwa, jak i ich

partnerek – matek dziecka. Podkreśla się,

że punktem wyjścia dla nawiązania rela-

cji kazirodczej z dzieckiem jest konflikt

emocjonalno-seksualny pomiędzy rodzi-

cami. Najczęściej wymieniane charakte-

rystyczne właściwości matek to:

– niezdolność do dojrzałego pełnienia roli,

– symboliczna bądź fizyczna nieobecność,

– koncentracja na własnych problemach

i związany z tym dystans w stosunku

do dziecka,

– zaniedbywanie go poprzez niedostrze-

ganie i niewystarczające zaspokajanie

jego potrzeb psychicznych,

– trudności w komunikowaniu się z dziec-

kiem i właściwym odczytaniu jego

przekazów,

– uzależnienie emocjonalne, materialne

i społeczne od partnera,

– bierność i brak skutecznego przeciwdzia-

łania zachowaniu sprawcy.

Sprawcy kazirodztwa są charakteryzo-

wani jako osoby niedojrzałe, o zaniżonej

samoocenie, izolujący się społecznie, skłon-

ni do stosowania przemocy dla podkre-

ślenia swojej władzy, terroryzujący rodzi-

nę i traktujący jej członków jak swoją

własność, niezdolni do empatii, przeja-

wiający patologiczną zazdrość o dziecko

i ograniczający jego kontakty społeczne

(Gruyer i in. 1991; Glaser, Frosh 1995;

Chemin i in. 1995; Pospiszyl 1994; Lipow-

ska-Teutsch 1992).

Typologie te stanowią też podstawę

dokonywanych klasyfikacji rodzin. W zależ-

Czerederecka, Jaśkiewicz-Obydzińska / Kazirodztwo czy „tylko” konflikt rodzinny...

ności bowiem od charakterystycznych

właściwości sprawcy i jego partnerki róż-

nie przebiegają poszczególne fazy związku

kazirodczego i relacje sprawcy z dzieckiem

przez niego wykorzystywanym (Gruyer i in.

1991; Beisert 1997, 2001, 2002; Glaser,

Frosh 1995). Czynniki te mają istotne zna-

czenie dla okoliczności ujawnienia spra-

wy, reakcji matki i charakteru podejmowa-

nych przez nią działań, co wpływa z kolei

na reakcje i zachowania dziecka.

Biorąc pod uwagę właściwości psy-

chiczne sprawcy kazirodztwa i jego part-

nerki (matki dziecka, które staje się ofia-

rą) wyróżnia się, najogólniej ujmując,

dwa podstawowe modele rodziny, opisa-

ne m.in. przez Marię Beisert. Autorka ta

wyróżnia rodzinę ze sprawcą psychopa-

tycznym i rodzinę ze sprawcą regresyw-

nym. Oba typy rodzin mają pewne ele-

menty wspólne, dotyczące specyfiki ich

funkcjonowania:

– przewaga autorytetu jednego z rodziców,

– niejasność granic podsystemów i ról

rodzinnych,

– ambiwalentny obraz rodzica dominu-

jącego,

– specyficzny klimat seksualny,

– wysoki poziom napięć.

Różnią się natomiast właściwościami

sprawców dotyczącymi w szczególności:

typu zaburzeń seksualnych – rodzaju pre-

ferowanego obiektu seksualnego – sposo-

bu działania i rodzaju aktywności seksu-

alnej podejmowanej wobec dziecka.

W zależności od typu rodziny inne są

też okoliczności przerwania (ujawnienia)

relacji kazirodczej. W przypadku rodziny

ze sprawcą psychopatycznym – dominują-

cym, autorytarnym i stosującym przemoc,

dochodzi do tego najczęściej wskutek in-

terwencji osób trzecich i dopiero wszech-

stronne wsparcie udzielone matce pozwala

jej na ochronę dziecka. W przypadku rodzin

ze sprawcą regresywnym matka jest ko-

bietą stanowczą i dominującą, a sprawca

odbierany jako łagodny, podporządkowa-

ny, nie stosujący przemocy. Jego zacho-

wania w stosunku do dziecka, często ma-

łego, charakteryzuje aktywność bez kon-

taktu fizycznego, a do przerwania relacji

kazirodczej dochodzi najczęściej z inicja-

tywy matki. Jak jednak zaznacza autorka,

matka podejmuje taką decyzję w dogodnym

dla siebie momencie, co może powodować

nieufność wobec motywów jej działania.

(Beisert 2000, 2001, 2002).

Dla przedmiotu naszych rozważań

istotne są również wyniki badań dotyczą-

cych rodziny rozbitej, a w szczególności wła-

ściwości psychicznych osób walczących

po rozwodzie o władzę rodzicielską nad

dziećmi. Chodzi bowiem o osoby, które

nie radziły sobie w małżeństwie, po rozsta-

niu nie potrafiły ustalić kompromisowego

rozwiązania co do opieki nad dzieckiem,

a konflikt dotyczący tej kwestii był zwykle

długotrwały, nasilony i przyjmował dra-

styczne formy.

Wyniki badań własnych prowadzo-

nych w tym zakresie (Ackerman 1997;

Braun-Gałkowska, Walesa 1975; Czere-

derecka 1996, 1999, 2000, 2001, 2003;

Exner 1983) wskazują, że w nieudanych

małżeństwach obserwuje się znaczące po-

dobieństwa w funkcjonowaniu psychicz-

nym. Dotyczy to zwłaszcza mechani-

zmów, które mają istotne znaczenie dla

przystosowania społecznego:

– skłonności do impulsywnego i agresywne-

go reagowania na sytuacje budzące lęk;

– ubóstwa życia psychicznego, sztywności

myślenia (Braun-Gałkowska, Walesa

1975; Czerederecka 1996, 2000);

– podwyższonego poziomu stresu sytu-

acyjnego;

– niedojrzałych reakcji emocjonalnych,

trudności w adaptacyjnym reagowaniu

na sytuację;

– zniekształceń w spostrzeganiu rzeczy-

wistości i ocenie sytuacji (w tym również

niski poziom realizmu i krytycyzmu);

– pasywnej postawy i uzależniania się

od innych;

– trudności w odczuwaniu empatii (Exner

1983; Czerederecka 1996, 2000, 2003).

Czerederecka, Jaśkiewicz-Obydzińska / Kazirodztwo czy „tylko” konflikt rodzinny...

Osoby przeżywające niepowodzenie

w małżeństwie często unikają odpowie-

dzialności, ujawniają niesamodzielność

w podejmowaniu decyzji, a także ubogi

zasób mechanizmów zaradczych, a zara-

zem podwyższony poziom narcyzmu, nie-

adekwatną samoocenę, drażliwość i bez-

kompromisowość. Statystycznie często

osoby z rozbitych małżeństw same po-

chodzą z niepełnej rodziny, a w życiu do-

rosłym wykazują uzależnienie od rodzi-

ców (zwykle matki).

Zwraca uwagę fakt, że opisywane trud-

ności funkcjonowania występują w obsza-

rach rzutujących na świadome i celowe

podejmowanie decyzji, toteż zrozumiałe

jest, że kumulowanie problemów ujaw-

nianych przez obydwoje partnerów zmniej-

sza szansę utrzymania małżeństwa.

Różnice między płciami ograniczają

się głównie do większej skłonności kobiet

do nawiązywania współpracy, ale też sil-

niejszego przeżywania przez nie poczu-

cia izolacji, podczas gdy mężczyźni w sy-

tuacji kryzysu małżeńskiego ujawniają

nasilone poczucie osamotnienia, które-

mu towarzyszy nasilone poszukiwanie

bliskich kontaktów (Czerederecka 2001).

II.

Cel badań, opis grupy, metoda i hipotezy badawcze

oskarżenie o te czyny miało miejsce w chwili,

kiedy konflikt pomiędzy nią a partnerem

był już bardzo nasilony i toczyła się spra-

wa rozwodowa lub sprawa o powierzenie

władzy rodzicielskiej.

Wszystkie informacje uzyskano w związ-

ku z opracowywaniem w Instytucie Eks-

pertyz Sądowych w Krakowie ekspertyz

dotyczących oceny zeznań dzieci w spra-

wach karnych (grupy A i C) oraz ekspertyz

dotyczących oceny kompetencji wycho-

wawczych rodziców w sprawach opie-

kuńczych (grupa B). Opinie biegłych zosta-

ły opracowane na podstawie analizy ze-

znań dzieci (12 z grupy A i 15 z grupy C),

dokumentacji z akt sprawy oraz wyników

wszystkich badań psychologicznych dzie-

ci zarówno wcześniejszych, jak i przepro-

wadzonych w związku z opracowywa-

niem ekspertyzy.

Wszystkie informacje dotyczące opie-

kunów z grupy B pochodziły z wywiadów

i badań psychologicznych, podczas gdy

informacje dotyczące opiekunów z grupy

A i C uzyskano przede wszystkim z wywia-

dów z matkami oraz analizy dokumenta-

cji znajdującej się w aktach sprawy.

Dzieci z grupy A były starsze (średni

wiek w chwili badania to 11 lat 8 miesięcy).

Dzieci z grupy B dobrano odpowiednio

pod względem wieku do dzieci z grupy C

Celem podjętych badań było ustalenie

czynników różnicujących objawy molesto-

wania seksualnego od objawów „czystego”

konfliktu rodzinnego. Analizie poddano:

– zaburzenia występujące u dzieci wyod-

rębniając te, które były zgłaszane przez

opiekunów, obserwowane przez biegłych

w czasie kontaktu z dziećmi i stwier-

dzane w badaniach psychologicznych;

– właściwości psychiczne opiekunów,

opisywane w literaturze przedmiotu jako

charakterystyczne w przypadku relacji

kazirodczych w rodzinie oraz dla rodzi-

ców walczących o opiekę nad dziećmi.

Badaniami objęto 53 dzieci, które, bio-

rąc pod uwagę sytuację rodzinną, podzie-

lono na 3 grupy.

grupy A

zaliczono 13 dzieci z ro-

dzin, w których stwierdzono relację kazi-

rodczą, a rozbicie rodziny i otwarty kon-

flikt między rodzicami wystąpił już po

ujawnieniu tego faktu.

grupie B

znalazło się 20 dzieci z ro-

dzin, w których pomiędzy opiekunami

trwał bardzo poważny konflikt, jednak

nie podejrzewano kazirodztwa.

Grupa C

obejmowała 20 dzieci pocho-

dzących z rodzin, w których matka podej-

rzewała swojego byłego partnera o wyko-

rzystywanie seksualne dziecka, przy czym

Czerederecka, Jaśkiewicz-Obydzińska / Kazirodztwo czy „tylko” konflikt rodzinny...

(średni wiek w tych grupach wynosił 6 lat

5 miesięcy). Średni wiek dzieci w chwili

domniemywanego podjęcia wobec nich

działań o charakterze seksualnym wynosił

w grupie A – 9 lat 3 miesiące, a w grupie

C – 2 lata 8 miesięcy.

Postawiono następujące hipotezy:

1. W grupie C trudności w ustalaniu

prawdopodobieństwa, czy dziecko jest ofia-

rą wykorzystywania seksualnego są związa-

ne z: jego wiekiem (wczesny wiek dziecka

w chwili podjęcia wobec niego zachowań

o charakterze seksualnym i w chwili pro-

wadzenia sprawy), krótkim okresem przy-

puszczalnego wykorzystywania seksualnego

i brakiem wyraźnych śladów tych doświad-

czeń oraz nakładaniem się zaburzeń, któ-

re mogą być związane zarówno z konflik-

tem rodzinnym, jak i wykorzystywaniem

seksualnym dziecka.

2. Ponieważ zaburzenia specyficzne

(seksualizacja) pojawiają się tylko u nie-

których dzieci z tej grupy, nie stanowi to

wystarczającej podstawy do rozstrzygnię-

cia, czy molestowanie faktycznie wystę-

powało.

3. Zaburzenia niespecyficzne

związane z kazirodztwem, a niezależne

od relacji wewnątrzrodzinnych, pomogą

w rozróżnieniu dzieci molestowanych od

niemolestowanych.

4. Wystąpią też pewne niespecy-

ficzne czynniki psychologiczne pozwalające

wyróżnić „kazirodczych rodziców”, nieza-

III. Omówienie wyników

1. Specyfika grupy C

leżnie od trwającego pomiędzy nimi sil-

nego konfliktu i walki o prawa rodziciel-

skie.

Porównanie grup C i A wykazało, że nie

wystąpiła istotna różnica w częstotliwości

czynów o charakterze seksualnym dokony-

wanych wobec dziecka (w stosunku do 84,6%

dzieci w grupie A i 68,4% w grupie C czyny

te miały miejsce więcej niż dwa razy). Pomię-

dzy grupami stwierdzono jednak wystę-

powanie wielu znaczących różnic:

– okres molestowania dziecka w rodzinie

był dłuższy niż pół roku w 69,2% przy-

padków z grupy A i 21,1% z grupy C;

– charakter czynów był bardziej drastyczny

w grupie A (np. stosunki seksualne wy-

stąpiły u 69,2% w grupie A i w 22,2 %

w grupie C);

– dziecko przesłuchiwano więcej niż raz

w 69,2% przypadków z grupy A i 25%

z grupy C.

Prawdopodobieństwo zaistnienia kazi-

rodztwa oceniono jako znacznie wyższe

w grupie A (tab. 1). Podstawą tego ustalenia

Tabela 1. Prawdopodobieństwo zaistnienia czynów kazirodczych (p = 0,00002)

Grupa A

liczba

Raczej nie

Raczej tak

Tak

Razem

0,0

7,7

92,3

liczba

Grupa C

30,0

60,0

Razem

liczebność

Plik z chomika:

Klaryssas

Kazirodztwo czy tylko konflikt rodzinny trudności diagnostyczne.PDF

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: