Wiedza na temat seksualności i reakcje emocjonalne jako wskaźniki wykorzystywania seksualnego u małych dzieci.pdf

(291 KB) Pobierz

ONJA

N. B

RILLESLIJPER

–K

ATER

, W

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

, D

AVID

L. C

ORWIN

Wiedza na temat seksualności

i reakcje emocjonalne jako wskaźniki

wykorzystywania seksualnego u małych dzieci

–

wyzwania teoretyczne i badawcze

Można wskazać kilka powodów, z jakich potwierdzenie ujawnień wykorzystywania seksualnego,

sformułowanych przez małe dzieci, jest trudniejsze niż w wypadku dzieci starszych. W niniejszym

artykule opisano pokrótce owe powody i przedstawiono argumenty przemawiające za użytecznością

pośredniej metody diagnostycznej polegającej na ocenie wiedzy seksualnej takich dzieci. Omówiono

opublikowane wcześniej dane, które wskazują,

że

wiedza na temat seksualności jest najczęściej wy-

stępującym i najbardziej użytecznym wskaźnikiem wykorzystywania seksualnego u małych dzieci.

Na zakończenie zaproponowano kilka metod jej oceny.

1. Wykorzystywanie seksualne dzieci w wieku przedszkolnym

yniki badań wskazują,

że

dzie-

ci w wieku poniżej 7 lat stanowią

od 25% do 32% wszystkich oﬁar

wykorzystywania seksualnego (Fontanella,

Harrington, Zuravin 2000, za: US General

Accounting Ofﬁce 1996). Wielu profesjonali-

stów nie jest odpowiednio przygotowanych

do rozpoznawania oznak wykorzystywa-

nia seksualnego u małych dzieci, a co za tym

idzie — liczba dzieci w wieku przedszkol-

nym, które doświadczają tej formy krzyw-

dzenia, może być jeszcze większa (Hewitt

1999). Młodsze dzieci są dużo bardziej za-

leżne od dorosłych — muszą być przewĳa-

ne i kąpane, potrzebują pomocy w zakresie

nauki korzystania z nocnika i toalety — co

sprawia,

że

są bardziej narażone na wyko-

rzystywanie.

Członkowie rodziny przeważają wśród

sprawców wykorzystywania seksualne-

go dzieci w wieku poniżej 5 lat (Fontanel-

la i in. 2000). Niemal we wszystkich przy-

padkach wykorzystywania seksualnego

dzieci w wieku przednastoletnim spraw-

cą jest osoba znana dziecku (Gale, Thom-

pson, Moran, Sack 1988; Lamers–Winkel-

man 1995a).

Prawie wszystkie formy wykorzystywa-

nia seksualnego rozpoznawane u starszych

dzieci dotykają również dzieci w wieku

przedszkolnym. U tych ostatnich wykorzy-

stywanie ma często bardzo poważny cha-

rakter. Na przykład Cupoli i Sewell (1988)

odkryli,

że

u ponad połowy (57%) wykorzy-

stywanych dzieci w wieku poniżej 6 lat do-

szło do jakiejś formy penetracji seksualnej.

Jednakże u najmłodszych oﬁar wykorzy-

stywania seksualnego rzadko obserwuje się

medyczne dowody wykorzystywania (Mu-

ram 2003).

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

WIEDZA NA TEMAT SEKSUALNOŚCI I REAKCJE EMOCJONALNE JAKO WSKAŹNIKI...

Rozpoznawanie wykorzystywania seksualnego dzieci w wieku przedszkolnym

Ujawnienie wykorzystywania seksualne-

go jest dla dzieci procesem trudnym. Hewitt

(1999) twierdzi,

że

liczba udowodnionych

przypadków wykorzystywania młodszych

dzieci jest mniejsza niż w wypadku dzie-

ci starszych, ponieważ odsetek potwierdzo-

nych zarzutów odzwierciedla zdolność dzie-

ci do udzielenia informacji na temat takich

faktów związanych z wykorzystywaniem,

jak częstość z jaką powtarzały się incydenty

wykorzystywania, czy też to, kiedy się one

zaczęły.

Aby rozpoznać wykorzystywanie seksu-

alne u dzieci w wieku przedszkolnym, pro-

fesjonaliści muszą zdawać sobie sprawę z ist-

nienia tego zjawiska. Niezbędna jest również

umiejętność przesłuchiwania małych dzieci

w sposób wrażliwy na ich potrzeby i możli-

wości rozwojowe oraz rozpoznawania beha-

wioralnych oznak wykorzystywania, jeśli ta-

kie występują. Z pewnością nie jest to

łatwe

zadanie.

Trudności dzieci w wieku przedszkol-

nym z ujawnianiem doświadczeń wyko-

rzystywania wynikają nie tylko z ich ogra-

niczeń językowych. Są to także trudności

związane z ujawnieniem zawstydzającego

lub słabo rozumianego doświadczenia, któ-

remu towarzyszyły groźby albo dezorien-

tujące komunikaty, takie jak: „To taka zaba-

wa”. Ponadto proces wiktymizacji postępu-

je często stopniowo i dopiero po pewnym

czasie nabiera cech wykorzystywania sek-

sualnego (Berliner, Conte 1990). Kiedy dzie-

cko uświadamia sobie,

że

jest krzywdzone,

może sądzić,

że

jego wcześniejsza współpra-

ca ze sprawcą jest równoznaczna z przyzwo-

leniem, co rodzi w nim poczucie winy (Con-

te, Wolf, Smith 1989).

Do poczucia winy u dzieci przyczynia

się również typowe dla nich myślenie ego-

centryczne. Odwołując się do zasad piage-

towskich, Lamers–Winkelman (1988) zwra-

ca uwagę na fakt,

że

małe dzieci mają prze-

konanie, iż stanowią ośrodek i przyczynę

wszystkiego, co je spotyka (iluzoryczna za-

leżność).

Ponadto u dzieci krzywdzonych częściej

występują problemy z językiem ekspresyw-

nym (Eckenrode, Laird, Doris 1993). Rodzi-

ny dzieci krzywdzonych są często dotknię-

te wieloma problemami (Boney–McCoy,

Finkelhor 1993). W takich rodzinach komu-

nikacja jest zniekształcona, a treść komuni-

katów nieistotna. Członkowie rodziny czę-

sto sobie przerywają, przeskakują z tematu

na temat i nie spodziewają się,

że

inni będą

ich słuchali. Interakcje werbalne między

małżonkami są bardzo ograniczone, a ko-

munikacja werbalna z dziećmi ogranicza się

do zakazów i tłumienia ich aktywności (Mi-

nuchin, Montalvo, Guerney, Rosman, Schu-

mer 1967).

Według Lamers–Winkelman, Lamer-

sa i Brikeslĳper–Kater (2004), brak komu-

nikacji w tych rodzinach, zwłaszcza niska

wartość komunikacji werbalnej, musi wy-

wierać istotny wpływ na zdolności dzieci

z takich rodzin do ujawniania wszelkich

doświadczeń — nie tylko ze względu na

opóźnienie rozwoju mowy, ale także (prze-

de wszystkim) z powodu (negatywnych)

uczuć i emocji towarzyszących interak-

cjom werbalnym w ich rodzinach. Te dzie-

ci nie przywykły do wyrażania swoich my-

śli

i uczuć za pomocą słów, a wiele z nich

nauczyło się,

że

nie powinny się odzywać

niepytane.

Nawet jeśli dziecko jest w stanie ujawnić

swoje doświadczenia, może zdawać sobie

sprawę,

że

rodzice nie zapewnią mu ochro-

ny. Zważywszy na trudności małych dzieci

z ujawnianiem wykorzystywania seksualne-

go, bez wątpienia potrzebują one kompeten-

tnych profesjonalistów, którzy podejmą in-

terwencję w ich imieniu.

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

WIEDZA NA TEMAT SEKSUALNOŚCI I REAKCJE EMOCJONALNE JAKO WSKAŹNIKI...

2. Zapotrzebowanie na narzędzia diagnostyczne

Chociaż przesłuchanie dziecka stano-

wi podstawę procesu weryﬁkacji zarzutów

wykorzystywania seksualnego, wspomnia-

ne wcześniej problemy wskazują na ko-

nieczność zastosowania dodatkowych me-

tod weryﬁkacji, które mogłyby potwierdzić

lub uzupełnić informacje uzyskane w trak-

cie przesłuchania. Narzędzia takie powinny

być rzetelne i trafne w odniesieniu do każde-

go małego dziecka.

Niestety w chwili obecnej nie dysponuje-

my metodami diagnostycznymi o potwier-

dzonej trafności (Conte, Sorenson, Fogarty,

Dalla Rosa 1991; Lamers–Winkelman 1995b).

Wszystkie dostępne testy lub narzędzia od-

znaczają się niewystarczającym poziomem

czułości (zdolności prawidłowego rozpo-

znawania wyników prawdziwie dodatnich)

lub swoistości (zdolności trafnej identyﬁka-

cji wyników prawdziwie ujemnych), a co za

tym idzie — nie mogą służyć jako dowód na

to,

że

doszło do wykorzystywania seksual-

nego (Friedrich 1997).

Badania ujawniły rozmaite wskaźniki

wykorzystywania seksualnego. Tylko nie-

liczne spośród nich pozwalają na odróż-

nienie oﬁar wykorzystywania seksualnego

od innych dzieci, które mogą traﬁ

do kli-

nicysty lub do placówki pomocy społecz-

nej (Kednall–Tackett, Williams, Finkelhor

1993). Nieadekwatne do wieku zachowa-

nia seksualne oraz objawy stresu poura-

zowego (PTSD) należą do najczęściej roz-

poznawanych symptomów wykorzysty-

wania. Zdiagnozowanie PTSD jest jednak

trudne u dzieci w wieku przedszkolnym

(Scheeringa, Peebles, Cook, Zeanah 2001),

a zachowania seksualne są powiązane ze

zmiennymi innymi niż wykorzystywanie

seksualne, takimi jak wzorzec seksualności

w rodzinie, poziom stresu

życiowego

czy

przemoc

ﬁ

zyczna (Friedrich, Davies, Feher,

Wrigh 2003).

Nieadekwatna do wieku

wiedza

seksual-

na jest jednym z aspektów niewłaściwych za-

chowań seksualnych. Corwin (1988) wysunął

hipotezę,

że

najważniejszą cechą dzieci wy-

korzystywanych seksualnie jest „nieodpo-

wiednia do wieku, nadmierna

świadomość

oraz zmienione reakcje emocjonalne na neu-

tralne pytania dotyczące anatomii genitaliów

lub zróżnicowanych doświadczeń seksual-

nych” (tamże, s. 254). Aby rozwinąć i wyjaś-

nić tę hipotezę, omówimy symptomy zwią-

zane z wykorzystywaniem seksualnym ma-

łych

dzieci.

badania

3. Wskaźniki wykorzystywania seksualnego

Jakkolwiek dzieci wykorzystywa-

ne seksualnie mogą przejawiać rozmai-

te symptomy behawioralne, nieadekwat-

ne do wieku zachowania seksualne uważa

się za najbardziej trafny wskaźnik wyko-

rzystywania (Kendall–Tackett i in. 1993).

Twierdzenie,

że

nieadekwatne do wieku

zachowania seksualne stanowią najbar-

dziej trafny wskaźnik wykorzystywania

seksualnego, okazuje się prawdziwe, kie-

dy dzieci wykorzystywane seksualnie po-

równuje się z dziećmi, które nie doświad-

czyły wykorzystywania, niezależnie od

tego, czy są to dzieci z grupy normatyw-

nej, czy też dzieci bez doświadczeń krzyw-

dzenia przejawiające symptomy kliniczne

(Friedrich i in. 2001). Jednakże zachowa-

nia seksualne nie są zjawiskiem jednorod-

nym — w kategorii tej mieści się pewien

zakres zachowań.

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

WIEDZA NA TEMAT SEKSUALNOŚCI I REAKCJE EMOCJONALNE JAKO WSKAŹNIKI...

Nieadekwatne do wieku zachowania seksualne

Pojęcie zachowań seksualnych obejmu-

je dość szeroki zakres aktywności i wiedzy.

Nieadekwatne do wieku zachowania sek-

sualne są bardziej trafnym wyróżnikiem

dzieci w wieku przedszkolnym, które do-

świadczyły

wykorzystywania seksualnego,

niż w odniesieniu do którejkolwiek z pozo-

stałych grup wiekowych (Friedrich 1997).

Na przykład w jednym z badań zastosowa-

no analizę dyskryminacyjną, aby sklasyﬁ-

kować dzieci wykorzystywane seksualnie

(N = 512) i dzieci z grupy normatywnej

1114) na podstawie wyników uzyska-

nych w Inwentarzu Dziecięcych Zachowań

Seksualnych (CSBI) — narzędzia wypeł-

nianego przez rodziców, mierzącego zacho-

wania seksualne dzieci w wieku 2–12 lat

w ciągu 6 miesięcy poprzedzających bada-

nie. Trafność klasyﬁkacji wynosiła od 82,8%

i 77,0% odpowiednio u chłopców i dziew-

czynek w wieku 2–5 lat, przez 80% i 70,9%

u chłopców i dziewczynek w wieku 6–9 lat,

do 82,9% i 68,8% u chłopców i dziewczynek

w wieku 10–12 lat. Współczynniki trafności

klasyﬁkacji były wyższe, kiedy posłużono

się wybranymi pozycjami CSBI — pozycja-

mi dotyczącymi wykorzystywania seksual-

nego (Sexual Abuse Speciﬁc Items — SASI).

W tym wypadku współczynniki trafności

klasyﬁkacji w tych samych grupach wyod-

rębnionych ze względu na wiek i płeć wy-

nosiły odpowiednio: 86,8% i 81,1%, 80,2%

i 74,4% oraz 85,2% i 71,4%.

Jednym z powodów, z jakich nieade-

kwatne do wieku zachowania seksualne

okazały się bardziej użytecznym wskaź-

nikiem wykorzystywania u dzieci w wie-

ku przedszkolnym, może być fakt,

że

dzie-

ci z tej grupy wiekowej nie przyswoiły so-

bie jeszcze norm społecznych zakazujących

podejmowania jawnych zachowań seksual-

nych, podczas gdy u dzieci w wieku szkol-

nym reguły zabraniające publicznej eks-

presji seksualności są już zinternalizowane.

Hewitt pisze: „Młodsze dzieci przejawiają

więcej zachowań o charakterze seksualnym,

ponieważ nie są wystarczająco dojrzałe, aby

eliminować ze swojego repertuaru nieodpo-

wiednie zachowania, tak więc ich zachowa-

nia mogą stanowić lepsze odzwierciedlenie

zdarzeń, których te dzieci doświadczyły”

(1999, s. 11).

Zachowania seksualne u dzieci moż-

na podzielić na kilka kategorii odznacza-

jących się trafnością fasadową (Friedrich

1997). Należą do nich: problemy z prze-

strzeganiem granic, ekshibicjonizm, za-

chowania związane z rolami płciowymi,

autostymulacja, lęk seksualny, zaintereso-

wanie seksualnością, natarczywość seksu-

alna, wiedza seksualna oraz podglądactwo.

W pewnym wieku zachowania te występu-

ją stosunkowo często. Na przykład prob-

lemy z przestrzeganiem granic (np. przy-

suwa się zbyt blisko), autostymulacja (np.

dotyka intymnych części swojego ciała

w domu) czy podglądactwo (np. przygląda

się ludziom, kiedy są nadzy albo się rozbie-

rają) uważa się za zachowania rozwojowe

u chłopców i dziewczynek w wieku 2–5 lat.

Zachowania takie obserwuje się u co naj-

mniej 20% dzieci w wieku przedszkolnym,

które nie doświadczyły wykorzystywania

seksualnego.

Inne zachowania są jednak nietypowe

i z większym prawdopodobieństwem wią-

żą

się z wykorzystywaniem seksualnym

u dzieci z tej samej grupy wiekowej (Fried-

rich 1997). Są to: zabawy seksualne lalkami,

natarczywe zachowania seksualne wobec

rówieśników, wkładanie sobie przedmiotów

do pochwy lub odbytu, prowokacyjne za-

chowania wobec dorosłych oraz zaawanso-

wana wiedza seksualna.

Przeprowadzono analizę głównych skła-

dowych z rotacją

promax

w odniesieniu do

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

WIEDZA NA TEMAT SEKSUALNOŚCI I REAKCJE EMOCJONALNE JAKO WSKAŹNIKI...

badania

próby (N = 2356) przebadanej przez Friedri-

cha i współpracowników (2001). We wszyst-

kich trzech grupach wiekowych chłopców

i dziewczynek: 2–5 lat, 6–9 lat oraz 10–12 lat,

wyodrębniono 5 czynników. Cztery z tych

pięciu składników okazały się dość podobne

we wszystkich grupach wiekowych. Były to:

zainteresowanie seksualnością/wiedza sek-

sualna, przekraczanie granic, autostymula-

cja i agresja seksualna.

Należy jednak pamiętać,

że

mniej niż

połowa dzieci wykorzystywanych seksual-

nie przejawia zachowania seksualne, które

są problematyczne i nieadekwatne do wie-

ku. Johnson i Friend (1995) przeanalizowali

sześć badań przeprowadzonych wśród dzie-

ci w wieku przedszkolnym. Analiza ta wy-

kazała,

że średnio

tylko 35% dzieci wykorzy-

stywanych seksualnie przejawiało niepoko-

jące zachowania seksualne. Nieadekwatne

do wieku zachowania seksualne — zarówno

u dzieci wykorzystywanych seksualnie, jak

i dzieci bez takich doświadczeń — wydają

się również związane z takimi zmiennymi,

jak wzorzec seksualności w rodzinie, ekster-

Nieadekwatna do wieku wiedza seksualna

Normatywne doświadczenia seksualne,

między innymi zabawy seksualne z rówieś-

nikami, również stanowią

źródło

wiedzy na

temat seksualności. Wykorzystywanie seksu-

alne dostarcza dzieciom wiedzy o seksualno-

ści

i skłania je do podejmowania zachowań

seksualnych. Jeśli dzieci odreagowują nega-

tywne emocje poprzez zachowania seksual-

ne (ang.

acting out),

ich rodzice mogą tłumić

takie zachowania. Inne dzieci nie reagują na

nalizujące zaburzenia zachowania, przemoc

domowa, przemoc

ﬁ

zyczna oraz całkowi-

ty poziom stresu

życiowego

doświadczane-

go przez dziecko (Friedrich i in. 1992, 2001).

Bezpośredni związek między wzorcem sek-

sualności w rodzinie a zachowaniami seksu-

alnymi dzieci może

świadczyć

o modelowa-

niu zachowań seksualnych przez dorosłych

— niezależnie od wykorzystywania seksual-

nego (Friedrich i in. 2003).

Nieadekwatne do wieku zachowania sek-

sualne są także częstsze u dzieci doświad-

czających przemocy

ﬁ

zycznej (Deblinger,

McLeer, Atkins, Ralphe, Foa 1989) i dzieci za-

niedbywanych (Polansky, Chalmers, Butten-

weiser, Williams 1979). Chociaż więc nieade-

kwatne do wieku zachowania seksualne są

najbardziej trafnym wskaźnikiem wykorzy-

stywania seksualnego, to ich całkowita war-

tość diagnostyczna jest obniżona ze względu

na fakt,

że

kilka innych czynników — często

obecnych w

życiu

dzieci wykorzystywanych

seksualnie i tych, które nie doświadczyły

wykorzystywania — jest również powiąza-

na z zachowaniami seksualnymi.

wykorzystywanie zachowaniami typu

acting

out,

ale mogą zdawać sobie sprawę z faktu,

że

ich zachowanie jest niewłaściwe. W obu

wypadkach dzieci nauczyły się czegoś na

podstawie doświadczenia seksualnego. Po-

nadto wiedza seksualna pochodząca z do-

świadczeń

wykorzystywania często wiąże

się z reakcją afektywną, na przykład z lękiem

(Friedrich i in. 2001). Różne

źródła

wiedzy

seksualnej przedstawiono na rycinie 1.

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

Plik z chomika:

Klaryssas

Wiedza na temat seksualności i reakcje emocjonalne jako wskaźniki wykorzystywania seksualnego u małych dzieci.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: