Bezpośrednie konsekwencje wykorzystywania seksualnego dzieci.pdf

(234 KB) Pobierz

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

Bezpośrednie konsekwencje

wykorzystywania seksualnego dzieci

Objawy stwierdzane u dzieci i nastolatków, oﬁar wykorzystywania seksualnego, często mają charakter

ogólny i nie różnią się od objawów innych traumatycznych przeżyć, powodujących u dziecka napięcie

i niepokój. Ale istnieją też objawy specyﬁczne, takie jak nietypowe zachowania seksualne i przejawy

stresu pourazowego (PTSD). W tym artykule przedstawione zostaną pokrótce najnowsze ustalenia

badawcze na temat bezpośrednich (short-term) konsekwencji wykorzystywania seksualnego dzieci.

1. Wprowadzenie

Najbardziej wyczerpujący przegląd li-

teratury naukowej na temat bezpośrednich

konsekwencji wykorzystywania seksual-

nego dzieci ukazał się w 1993 roku (Ken-

dall–Tackett, Williams, Finkelhor 1993). Od

tej pory pojawiło się bardzo wiele publika-

cji na ten temat. Zaczęto dociekać, dlaczego

u jednych dzieci pojawiają się objawy, będą-

ce następstwem wykorzystywania, a u in-

nych nie. Co ważniejsze, pojawiły się suge-

stie,

że

większość objawów uznawanych do

tej pory za konsekwencje wykorzystywa-

nia seksualnego można wyjaśnić wpływem

innych zmiennych niż przemoc seksualna,

której doświadczyło dziecko (Rind, Tromo-

vitch, Bauserman 1998). Niektórzy autorzy

przypuszczają,

że

objawy te można wyjaśnić

takimi czynnikami, jak konﬂikty rodzinne,

wcześniejsze traumatyczne zdarzenia i/lub

płeć dziecka.

Przed omówieniem najnowszych badań,

warto streścić najważniejsze zagadnienia, na

które zwrócili uwagę w swoim przeglądzie

Kendall–Tackett i in. (1993). W opracowaniu

tym zajmowano się osobami do 18. roku

ży-

cia i koncentrowano się na badaniach, w któ-

rych oﬁary wykorzystywania seksualnego

(dzieci lub młodzież) porównywano z osoba-

mi, wobec których nie dopuszczono się wy-

korzystywania. Tylko dwa objawy ujawniły

się istotnie częściej u dzieci wykorzystywa-

nych seksualnie niż w klinicznych grupach

badanych: objawy stresu pourazowego

(PTSD) i seksualizacja zachowań. General-

nie, poza tymi dwoma zespołami objawów,

grupa dzieci–oﬁar wykorzystywania seksu-

alnego miała mniej objawów niż ci badani,

którzy byli leczeni psychiatrycznie. Powo-

dów tego ogólnie mniejszego natężenia ob-

jawów jest kilka. Po pierwsze, wiele dzieci–

oﬁar wykorzystywania seksualnego objęto

badaniami nie dlatego,

że

miały objawy (jak

to miało miejsce w grupach klinicznych), ale

z powodu tego, co im się przytraﬁ

ło.

Po dru-

gie, jest prawdopodobne,

że

w grupach kli-

nicznych znalazły się niezdiagnozowane

oﬁary wykorzystywania seksualnego.

Bycie oﬁarą wykorzystywania seksualne-

go wiązało się z takimi specyﬁcznymi obja-

wami, jak seksualizacja zachowań, a także

z wieloma objawami o bardziej ogólnym cha-

rakterze, takimi jak depresja, agresja i skłon-

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

• BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO DZIECI

ność do wycofywania się z kontaktów spo-

łecznych.

Ten zespół objawów, choć zwią-

zany z doświadczeniem wykorzystywania

seksualnego, nie wystepował jedynie u oﬁar

tego typu nadużyć.

Odsetek oﬁar wykorzytywania seksu-

alnego, u których wystąpiły objawy różnił

się znacznie w zależności od badania. Na

przykład, udział osób przejawiających takie

symptomy, jak lęk, depresja, objawy stresu

pourazowego, problemy szkolne, problemy

z nauką, zachowania autodestrukcyjne czy

objawy somatyczne, wahał się wśród oﬁar

w granicach 20–30%. W analizowanych

badaniach 30–40% oﬁar wykorzystywa-

nia seksualnego nie miało

żadnych

obja-

wów w chwili badania. Ten względnie wy-

soki procent oﬁar „bezobjawowych” można

tłumaczyć na kilka sposobów. Po pierwsze,

dzieci oceniano jedynie pod względem de-

monstrowanych zachowań i być może za-

stosowane techniki pomiaru były zbyt mało

czułe, by uchwycić całe spektrum objawów.

Po drugie, u niektórych dzieci symptomy nie

pojawiają się natychmiast. Możliwe,

że

nie-

które objawy ujawniają się dopiero po pew-

nym czasie, na przykład na początku adole-

scencji. I wreszcie niewykluczone,

że

dzieci

„bezobjawowe” rzeczywiście mniej przeży-

ły

to,

że

zostały seksualnie wykorzystane lub

sam akt wykorzystania był mniej poważny.

Kendall–Tackett i in. (1993) przyjrzeli się

również badaniom, w których starano się od-

powiedzieć na pytanie, dlaczego poziom ob-

jawów u dzieci, które doznały wykorzysty-

wania seksualnego, jest tak zróżnicowany.

Okazało się na przykład,

że

więcej objawów

miały dzieci starsze niż młodsze, a układ ob-

jawów był inny u chłopców niż u dziewczy-

nek. Niektóre parametry charakteryzujące

wykorzystanie seksualne dziecka, takie jak

wystapienie bądź nie penetracji, użycie siły,

częstość kontaktów seksualnych z dzieckiem

i czas ich trwania, korelowały z większą licz-

bą objawów u dziecka. Więcej objawów

przejawiały również dzieci, którym matki

nie udzieliły wsparcia. Natomiast w czasie,

w którym powstał omawiany przegląd nie

badano wpływu takich zmiennych pośred-

niczących, jak dokonywana przez dziecko

atrybucja przyczyn doznanej krzywdy czy

stosowane przez nie strategie radzenia sobie

z sytuacją.

Autorzy tego niezwykle ważnego prze-

glądu odnotowali też,

że

⅔

dzieci–oﬁar wy-

korzystywania seksualnego objawy ustąpiły

w ciągu 12–18 miesięcy od zdarzenia. Auto-

rzy byli zgodni,

że

nie ma jednego syndromu

charakterystycznego dla dziecka–oﬁary wy-

korzystywania seksualnego i

że

traumatycz-

ny wpływ wykorzystania prawdopodobnie

ma charakter wieloczynnikowy. W analizo-

wanym opracowaniu uderza jednak brak te-

orii wyjaśniających tak wpływ wykorzysty-

wania seksualnego na dziecko, jak i mecha-

nizmy cofania się objawów wykorzystania.

Autorzy zakończyli swój przegląd apelem

o udoskonalenie metod pomiaru wpływu

wykorzystania seksualnego na dziecko,

analizę wpływu uwzględniającą zróżnico-

wanie ze względu na płeć i wiek i zwróce-

nie uwagi na rolę zmiennych pośredniczą-

cych/moderujących, zwłaszcza w badaniach

podłużnych.

badania

2. Badania po roku 1993

W tym artykule zaprezentowane zosta-

ną te empiryczne badania porównawcze do-

tyczące bezpośrednich konsekswencji wy-

korzystania seksualnego dzieci, które były

prowadzone na próbach dzieci lub mło-

dzieży o dużej liczebności oraz stosowano

w nich trafne narzędzia pomiaru. Przegląd

ten ma charakter selektywny i nie wyczer-

puje tematu. Omówione zostaną następu-

jące zagadnienia: seksualizacja zachowań

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

• BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO DZIECI

dziecka, objawy stresu pourazowego i obja-

wy pokrewne, treści poznawcze i atrybucje

odnoszące się do sytuacji wykorzystywania

seksualnego. Zaprezentowane zostaną rów-

nież ustalenia dotyczące wpływu zmien-

nych pośredniczących pomiędzy doświad-

czeniem wykorzystania seksualnego a tymi

objawami.

2.1. Seksualizacja zachowań

W tej dziedzinie przeprowadzono kilka

znakomitych badań porównawczych, które

znacznie ułatwiły powstanie specyﬁcznych

narzędzi do oceny zachowań seksualnych

u dzieci. I tak, w badaniach korzystano mię-

dzy innymi z Listy Zachowań Dziecięcych

(Child Behavior Checklist — CBCL), wybiera-

jąc z niej sześć zachowań seksualnych i pro-

sząc rodziców o ocenę ich występowania

u dziecka (Achenbach 1991), a także z Inwen-

tarza Dziecięcych Zachowań Seksualnych

(Child Sexual Behavior Inventory — CSBI),

składającego się z 38 pytań (Friedrich 1997).

Do badań młodzieży metodą

self-report

moż-

na użyć dwóch kwestionariuszy: Kwestiona-

riusza Problemów Seksualnych Młodzieży

Dzieci

Gdy porównano dziewczynki–oﬁary

wykorzystywania seksualnego z dwiema

grupami kontrolnymi dziewczynek w wie-

ku 6–12 lat, okazało się,

że

całkowita liczba

zachowań seksualnych (mierzonych za po-

mocą CSBI) jest istotnie wyższa w pierw-

szej grupie (Cosentino, Meyer–Bahlburg

i in. 1995). Istotne różnice w liczbie zacho-

wań mierzonych CSBI i CBCL uzyskano

też, gdy porównano dzieci–oﬁary wykorzy-

stywania seksualnego z dziećmi niebędący-

mi oﬁarami, uczestniczącymi w dwóch róż-

nych programach psychiatrycznych (Frie-

drich, Jaworski i in. 1997).

CSBI wykorzystano także w obszernym

badaniu dzieci w wieku 2–12 lat (Friedrich,

Fisher, Dittner i in. 2001), którym objęto

1 114 dzieci zdrowych, niebędących oﬁa-

rami, 620 dzieci–oﬁar wykorzystywania

seksualnego i 577 dzieci–pacjentów porad-

ni zdrowia psychicznego. Ponieważ bada-

ne próby znacznie różniły się pod wzglę-

dem takich zmiennych demograﬁcznych,

jak wiek, płeć, poziom wykształcenia matek

i dochody rodziny, zmienne te kontrolowa-

no podczas porównań międzygrupowych.

Dzieci–oﬁary przejawiały więcej zacho-

wań seksualnych niż dzieci zdrowe i dzieci

z zaburzeniami psychicznymi. Okazało się

też,

że

dzieci leczące się w poradni zdrowia

psychicznego przejawiały więcej zachowań

seksualnych niż dzieci zdrowe i

że

zachodzi

korelacja między liczbą zachowań seksual-

nych a problemami z zachowaniem mierzo-

nymi za pomocą CBCL (Achenbach 1991).

W dodatku, gdy wszystkie próby połączo-

(Adolescent Sexual Concerns Questionnai-

re) (Hussey, Singer 1993) oraz Inwentarza Za-

chowań Seksualnych Młodzieży (Adolescent

Sexual Behavior Inventory) (Friedrich, Lys-

ne, Shamos, w druku). Badanie tego ważne-

go wymiaru zarówno u dzieci, jak i u mło-

dzieży jest też możliwe przy pomocy Listy

Objawów Traumatycznych u Dzieci (Trauma

Symptom Checklist Children — TSCC) (Brie-

re 1996). Większość opublikowanych po roku

1993 badań zachowań seksualnych ujawniła,

że

dzieci, które miały doświadczenia wyko-

rzystywania seksualnego przejawiają więk-

szą seksualizację zachowań niż dzieci z grup

kontrolnych. Prawidłowość tę zaobserwowa-

no tak u dzieci, jak i u młodzieży.

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

• BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO DZIECI

no i zbadano wpływ stresu

życiowego

i sek-

sualności w rodzinie, okazało się,

że

obie te

zmienne odpowiadały za istotną część wa-

riancji całkowitej liczby zachowań seksual-

nych u dzieci.

Przewidywanie,

że

dzieci–oﬁary wyko-

rzystywania seksualnego będą bardziej oba-

wiać się o swoje bezpieczeństwo, a zwłasz-

cza o bezpieczeństwo swoich narządów

płciowych, nie jest bezpodstawne. Prawid-

łowość

ta powinna się ujawnić silniej u tych

dzieci, u których doszło do penetracji odby-

tu lub pochwy. Stwierdzono,

że

dzieci skie-

rowane na badanie pediatryczne z powodu

podejrzeń o to,

że

padły oﬁarą przemocy

seksualnej, u których badanie lekarskie po-

dejrzenia te potwierdziło, przejawiały wyż-

szy poziom niepokoju i napięcia (distress)

(Gully, Britton i in. 1999).

Inni z kolei badacze starali się odpowie-

dzieć na pytanie, dlaczego u jednych dzie-

ci–oﬁar wykorzystania seksualnego poja-

wiają się problemy z zachowaniami o cha-

rakterze seksualnym, a u innych nie. Ten

nurt badań jest ważny nie tylko dlatego,

że

rzuca

światło

na obecność zmiennych po-

średniczących,

ale także dlatego,

że

bycie

oﬁarą wykorzystywania seksualnego może

być czynnikiem ryzyka przestępczości sek-

sualnej w przyszłości. Hall i współpracow-

nicy zbadali 100 dzieci w wieku od 3 do 7

lat (Hall, Mathews, Pearce 1998). Wszyst-

kie dzieci uczestniczyły w dwóch różnych

programach terapeutycznych dla dzieci–

oﬁar wykorzystywania seksualnego. Ob-

szerną dokumentację z terapii zakodowa-

no i wszystkie dzieci poza jednym zakwa-

liﬁ kowano do jednej z trzech grup: grupy

przejawiającej prawidłowe rozwojowo za-

chowania seksualne (N = 22), grupy prze-

jawiającej nieprawidłowe rozwojowo za-

chowania seksualne (N = 15) i grupy prze-

jawiającej nieprawidłowe interpersonalnie

zachowania seksualne (N = 62). Udało się

wyodrębnić 20 zmiennych dobrze różnicu-

jących dzieci z problemami i bez. Zmien-

ne te podzielono na pięć kategorii: rodzaj

wykorzystania seksualnego doświadczo-

nego przez dziecko, cechy dziecka, biogra-

ﬁ

a dziecka, jakość relacji dziecka z rodzi-

cami, cechy opiekunów. Oto kilka przykła-

dów tych zmiennych: doświadczenie przez

dziecko podniecenia seksualnego podczas

wykorzystania, nadmierna masturbacja,

przemoc

ﬁ

zyczna wobec dziecka, zamiana

ról między dzieckiem a jednym z rodziców

oraz obecność objawów stresu pourazowe-

go w wywiadzie matki.

Wyniki badań udowadniały zwiazek

wykorzystania seksualnego dziecka i towa-

rzyszących temu doświadczeniu czynni-

ków z problemowymi zachowaniami seksu-

alnymi dziecka. Im więcej towarzyszących

czynników dodatkowych, tym problemów

tych jest więcej. Problemy mogą mieć cha-

rakter interpersonalny i polegać między in-

nymi na przejawianiu zachowań seksual-

nych wobec innych dzieci.

W badaniu przeprowadzonym w Que-

bec (Wright i in. 1998) stwierdzono istot-

nie wyższy poziom seksualizacji zachowań

u 43–67% dzieci–oﬁar wykorzystywania

seksualnego.

Jednakże doświadczenie wykorzystania

seksualnego wpływa nie tylko na zachowa-

nie dziecka. Zwiększa też poziom seksuali-

zacji relacji interpersonalnych. I tak, w po-

równaniu z innymi dziećmi, dzieci–oﬁary

wykorzystywania seksualnego wprowadzi-

ły

najwięcej wątków seksualnych do histo-

ryjek, które miały ułożyć na temat pokaza-

nego obrazka (Friedrich, Share 1998). Gul-

ly (2000) uzyskał podobne wyniki. Prosił

dzieci o ułożenie historyjek do wieloznacz-

nych obrazków. Opowiadania dzieci, które

doświadczyły wykorzystywnia, zawierały

więcej negatywnych uczuć i wątki wskazu-

jące na antycypację przemocy seksualnej.

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

• BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO DZIECI

Młodzież

W badaniu podłużnym przeprowadzo-

nym w Nowej Zelandii (Fergusson i in. 1997)

porównano młodzież, która doznała wyko-

rzystywania seksualnego i młodzież, która

nie miała takich doświadczeń. Ta pierwsza

przejawiała o wiele więcej ryzykownych za-

chowań seksualnych. Najwięcej wczesnych

inicjacji seksualnych, ciąż nieletnich, nie-

zabezpieczonych stosunków seksualnych

i chorób przekazywanych droga płciową

stwierdzono u osób, u których podczas aktu

przemocy seksualnej doszło do stosunku lub

próby odbycia stosunku seksualnego. Oso-

by te znacząco częściej doświadczyły póź-

niej napaści seksualnych, prób gwałtu lub

gwałtu. Wyniki te znalazły potwierdzenie

w innym badaniu przeprowadzonym na 125

dziewczętach w wieku dorastania, oﬁarach

wykorzystywania seksualnego (Cinq–Mars

i in. w druku). Dziewczęta, u których doszło

do penetracji wcześniej zachodziły w ciążę

niż dziewczęta, u których nie doszło do pe-

netracji. Negatywny wpływ wykorzystania

seksualnego wiązał się z takimi czynnika-

mi, jak przemoc w rodzinie i inne rodzinne

czynniki ryzyka.

Istnieją dwie różne skale, specjalnie skon-

struowane do badań typu

self-repor,t

dotyczą-

ce zachowań seksualnych nastolatków i obie

stosowane były w badaniach nad młodzie-

żą,

która doświadczyła wykorzystywania

seksualnego. Jedna to Kwestionariusz Prob-

lemów Seksualnych Młodzieży (Adolescent

Sexual Concerns Questionnaire). Kwestio-

nariusza tego użyto do badania problemów

i zachowań seksualnych młodzieży hospita-

lizowanej (Hussey, Singer 1993). Sześć pytań

w kwestionariuszu poświęconych tematyce

seksualnej trafnie różnicowało młodych lu-

dzi, którzy doświadczyli wykorzystywania

seksualnego i tych, którzy nie mieli takich

doświadczeń: pierwsza z tych grup wska-

zała większą liczbę problemów i zachowań

seksualnych.

Druga, dłuższa skala, Inwentarz Zachowań

Seksualnych Młodzieży (Adolescent Sexual

Behavior Inventory), użyta została w badaniu

nastolatków–oﬁar wykorzystywania seksual-

nego lub chorych psychicznie (Friedrich i in.,

w druku). Zastosowano dwie wersje Inwenta-

rza. Jedną wypełniała sama młodzież, drugą

rodzice. Obie wersje badają te same czynniki:

niepokój związany z seksem, zainteresowa-

na seksualne, ryzykowne zachowania seksu-

alne, zaburzony obraz własnego ciała oraz za-

chowania agresywne i aspołeczne. Uzyskano

silną dodatnią korelację między ocenami ro-

dziców i młodzieży. Uzyskano również silną

korelację między zaburzeniem zachowań sek-

sualnych u młodzieży a doświadczoną prze-

mocą seksualną. Ale okazało się również,

że

z zaburzeniem zachowań seksualnych mło-

dzieży silnie korelują przemoc

ﬁ

zyczna, stres

życiowy

i zaburzone relacje rodzinne.

Młodzież, która doznała wykorzystywa-

nia seksualnego, zwłaszcza starsza, na skali

TSCC częściej udzielała odpowiedzi

świad-

czących o przeżywanych problemach sek-

sualnych (Friedrich, Jaworski i in. 1997).

Młodzież w wieku 15–18 lat, która doznała

wykorzystywania, istotnie częściej rozmy-

śla

o seksie i przeżywa niepokoje seksualne

niż rówieśnicy z zaburzeniami psychiczny-

mi, którzy nie doznali przemocy seksualnej.

Różnic takich nie stwierdzono u nastolat-

ków w wieku 12–14 lat. Być może brak różnic

wynika z większych trudności w samoopisie

w młodszych grupach wiekowych.

Zaburzenia zachowań seksualnych

u nastolatków budzą większy niepokój niż

u młodszych dzieci, ponieważ pociągają za

sobą poważniejsze konsekwencje, zarów-

no doraźne (ciąża), jak i odroczone (proble-

my zdrowotne, zwłaszcza przewlekłe choro-

by układu moczowo–płciowego i narządów

rodnych) (Springs, Friedrich 1992). Ten arty-

kuł poświęcony jest konsekwencjom bezpo-

średnim,

ale nie można zapominać,

że

wiele

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

Plik z chomika:

Klaryssas

Bezpośrednie konsekwencje wykorzystywania seksualnego dzieci.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: