Postawy wobec kar fizycznych i ich stosowanie w sześciu krajach Europy Środkowo-Wschodniej.pdf

(534 KB) Pobierz
Postawy wobec kar fizycznych i ich
stosowanie w sześciu krajach Europy
Środkowo-Wschodniej.
Wyniki międzynarodowego badania
„The Problem of Child Abuse”
1
Szymon Wójcik
Fundacja Dzieci Niczyje, Uniwersytet Warszawski
W artykule przedstawiono wyniki międzynarodowego badania dotyczącego postaw wobec kar
fizycznych i ich stosowania. Przeprowadzono je metodą sondażową w sześciu krajach Europy
Środkowo-Wschodniej: Polsce, Litwie, Łotwie, Ukrainie, Mołdawii i Bułgarii w reprezentatywnych,
losowych próbach dorosłych w maju i czerwcu 2013 r. Jednocześnie, było to powtórzenie pomiaru
z 2010 r. przy zastosowaniu tych samych narzędzi badawczych. W rezultacie, w artykule przed-
stawiono wyniki w porównaniu międzynarodowym, jak również z uwzględnieniem zmian w cza-
sie. Wyniki są pogrupowane tematycznie i dotyczą przede wszystkim postaw społecznych wobec
kar fizycznych i prawnego zakazu ich stosowania oraz faktycznego stosowania przez responden-
tów tego typu środków wychowawczych (pytania zadawane jedynie rodzicom).
Słowa kluczowe:
kary fizyczne, wychowanie, przemoc fizyczna, przemoc w rodzinie,
prawny zakaz kar fizycznych
S
Wstęp
stosowania kar fizycznych, jak również postaw
społecznych wobec takich praktyk rodzicielskich.
Nie istnieje jedna, ogólnie przyjęta definicja
kar fizycznych (w polskim piśmiennictwie okre-
ślanych często jako kary cielesne), gdyż zjawisko
to jest dość trudne do jednoznacznego wyodręb-
nienia i opisania. Halemba i Izdebska (2009, s. 2)
cytują definicję Straussa, według której „jest to
tosowanie kar fizycznych wobec dzieci było
i jest obecne w wielu kulturach i społeczeń-
stwach, w tym także w Polsce i innych kra-
jach Europy Środkowo-Wschodniej. Wiele insty-
tucji i organizacji podejmuje działania na rzecz
ograniczenia stosowania tego typu kar. Praktyki
te są także przedmiotem badań społecznych, któ-
re mają na celu zdiagnozowanie powszechności
1.
Badanie sfinansowane przez OAK Fundations w ramach projektu „Childhood without abuse”.
Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 4 (2013)
7
POSTAWY WOBEC KAR FIZYCZNYCH I ICH STOSOWANIE W SZEŚCIU KRAJACH…
intencjonalne użycie siły fizycznej wobec dziecka
po to, aby doświadczyło bólu, ale nie zranienia
ciała, i którego celem jest korekta lub kontrola jego
zachowania”. Definiując kary fizyczne akcentuje
się zatem aspekt celowości (użycie przemocy jest
tylko środkiem do osiągnięcia celu wychowawcze-
go), a jednocześnie to, że kary te wiążą się z zało-
żenia z zadawaniem bólu.
W praktyce, trudno jednak rozgraniczyć sto-
sowanie kar fizycznych jako narzędzi wychowaw-
czych od „czystego” stosowania przemocy przez
rodzica, gdyż intencje jego zachowania nie zawsze
są jasno określone, a często nie są nawet uświada-
miane przez samego sprawcę. Być może zatem,
bardziej zasadne jest postrzeganie kar fizycznych
jako pewnego wymiaru stosowania przemocy
fizycznej niż zupełnie odrębnego zjawiska (por.
Wójcik, 2012; Wójcik, 2013).
Niezależnie zresztą od problemów definicyj-
nych i pojęciowych wielu ekspertów uznaje stoso-
wanie kar fizycznych za tożsame ze stosowaniem
przemocy (por. Lewandowska i Rożen, 2011).
Można tu podać wiele argumentów, z których
najważniejszy dotyczy tego, że stosowanie kar fi-
zycznych wobec dzieci wypełnia cechy definicyjne
przemocy – jest to działanie intencjonalne (nie-
przypadkowe), które powoduje krzywdę dziecka
(por. definicję przyjętą przez ONZ w badaniach
przemocy wobec dzieci – Pinheiro, 2006). Przy
czym ta krzywda może być określona zarówno
jako faktyczny uszczerbek na zdrowiu, jak i stwo-
rzenie ryzyka takiego uszkodzenia. Bezsprzecznie,
stosowanie kar fizycznych narusza także prawa
dziecka (Rada Europy, 2005).
Badając omawiane zjawisko metodą sondażo-
wą, naukowcy skupiają się zazwyczaj na dwóch
wymiarach problemu. Po pierwsze, interesują ich
postawy wobec stosowania kar fizycznych, po dru-
gie zaś faktyczne zachowania względem własnych
dzieci. Istotne jest przy tym, że te dwa wymiary
nie są powiązane w prosty sposób. Akceptacja sto-
sowania tego typu środków wychowawczych nie
musi iść w parze z ich stosowaniem i
vice versa.
W badaniach prezentowanych w niniejszym
artykule wzięto pod uwagę obydwa wymiary zja-
wiska, a dodatkowo także stosunek respondentów
do prawnego zakazu stosowania kar fizycznych.
Ich istotną wartością jest zastosowanie jednolitej
metodologii w sześciu krajach oraz w dwóch edy-
cjach badania, co pozwala na przeprowadzenie
analizy porównawczej. Omawiane zagadnienie
jest bowiem w badaniach społecznych konceptu-
alizowane na różne sposoby, a odmienne podej-
ścia metodologiczne niejednokrotnie uniemożli-
wiają porównanie wyników w czasie lub między
państwami.
Międzynarodowe wyniki prezentowane w ar-
tykule dotyczą sześciu państw regionu Europy
Środkowo-Wschodniej: Bułgarii, Litwy, Łotwy,
Mołdawii, Polski i Ukrainy. Są to państwa, które
na przestrzeni ostatnich dwóch dekad przeszły
nie tylko głębokie przemiany ustrojowe, ale tak-
że kulturowe i obyczajowe. Cztery z nich (Litwa,
Łotwa, Mołdawia i Ukraina) były do 1991 roku re-
publikami Związku Radzieckiego, a dwa pozostałe
należały do bloku państw socjalistycznych. We
wszystkich od 1989 roku zachodziły przemiany
demokratyczne. W 2004 roku Litwa, Łotwa i Polska
wstąpiły do Unii Europejskiej. Bułgaria dołączyła
do Wspólnoty w 2007 roku, a Mołdawia i Ukraina
są obecnie w procesie integracji europejskiej.
Wspomnianym przemianom obyczajowym,
towarzyszyło  podniesienie  pomijanego  często
wcześniej problemu przemocy wobec dzieci. We
wszystkich wymienionych wyżej krajach powstały
organizacje społeczne zajmujące się ochroną dzie-
ci. Podejmowały one, między innymi, działania
na rzecz zmian wzorców praktyk rodzicielskich
i eliminacji stosowania kar cielesnych. Temat ten
zaczął także interesować media. Ponadto, w więk-
szości krajów objętych badaniem uchwalono w cią-
gu ostatnich 15 lat przepisy w różnym stopniu
penalizujące stosowanie kar fizycznych wobec
dzieci. To wszystko sprawia, że porównanie sy-
tuacji w państwach regionu oraz zbadanie zmian
w czasie jest niezwykle ciekawym wyzwaniem
naukowym.
Celem prezentowanego w artykule badania
była ocena postaw wobec krzywdzenia dzieci i kar
fizycznych, a także praktyk rodzicielskich w sześciu
krajach uczestniczących w projekcie „Dzieciństwo
bez krzywdzenia: ku lepszemu systemowi ochrony
badania
8
www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl
S
ZYMON
W
ÓJCIK
dzieci w Europie Wschodniej”, finansowanym
przez Fundację OAK2. W 2010 i 2013 roku zastoso-
wano te same narzędzia pomiaru, aby obiektywnie
ocenić zmiany, jakie nastąpiły w trakcie trwania
projektu, i dokonać porównań między krajami.
Aby osiągnąć wspomniany wcześniej cel, posta-
wiono następujące pytania badawcze:
1. Jakie są postawy respondentów wobec fizycz-
nego karania dzieci przez rodziców?
2. Jakie są postawy respondentów wobec praw-
nego zakazu stosowania różnych form kar
fizycznych?
3. Jakich kar fizycznych używają respondenci-
-rodzice w stosunku do swoich dzieci?
Metodologia
Badanie zostało przeprowadzone w maju i czerw-
cu 2013 roku przy użyciu tej samej metodologii,
którą zastosowano w podobnym badaniu w roku
2010 (FDN, 2010). Za jego realizację odpowiadała
agencja badawcza GfK i jej partnerzy w każdym
z sześciu krajów.
Badanie przeprowadzono w sześciu krajach
w reprezentatywnych próbach losowych. Dla po-
szczególnych populacji badane próby różniły się
w zależności od lokalnych warunków. Wielkość
próby wynosiła od
N=500
do
N=1000.
We wszyst-
kich krajach próby wyłoniono z populacji osób
w wieku powyżej 15 lat (szczegółowe informacje
dotyczące metodologii przedstawiono w tabeli 1).
We wszystkich krajach zastosowano procedurę
statystycznego ważenia próby, tak aby jej struk-
tura odzwierciedlała strukturę społeczno-demo-
graficzną populacji danego kraju. W 2013 roku
nieznacznie zmodyfikowano metody ważenia,
aby dostosować je do zaktualizowanych danych
społeczno-demograficznych dotyczących poszcze-
gólnych społeczeństw.
Badanie przeprowadzono metodą wywiadu
bezpośredniego. We wszystkich krajach ankieterzy
spotykali się z respondentami indywidualnie, za-
dawali pytania i zapisywali odpowiedzi. W Polsce,
na Litwie i na Łotwie kwestionariusz wypełniano
za pomocą komputera przenośnego (wspomaga-
ny komputerowo wywiad bezpośredni – CAPI),
natomiast w pozostałych krajach ankieterzy po-
służyli się kwestionariuszami w wersji papierowej
(tradycyjny wywiad bezpośredni – PAPI). Ankietę
przeprowadzono w ramach badania omnibusowe-
go (wielotematowego). Oznacza to, że pytania do-
tyczące krzywdzenia dzieci zadawano między blo-
kami pytań odnoszących się do innych zagadnień.
badania
9
2.
W projekcie uczestniczyły następujące instytucje: Centrum Pomocy Dzieciom na Litwie (Paramos vaikams centras), Centrum
Przeciwko Krzywdzeniu „Dardedze” na Łotwie (Centrs Dardedze), Instytut Działań i Praktyk Społecznych w Bułgarii (SAPI/
И�½ститут по социал�½и дей�½ости и практики /ИСДП/), Ukraiński Fundusz na Rzecz Dobra Dzieci (CWF, Украї�½ський фо�½д
«Благополуччя дітей») na Ukrainie, Krajowe Centrum Zapobiegania Krzywdzeniu Dzieci w Mołdawii (Centrul National de
Prevenire a Abuzului Fata de Copii) oraz Fundacja Dzieci Niczyje (FDN) w Polsce, która koordynowała cały projekt oraz bada-
nie omówione w niniejszym artykule. Więcej informacji można znaleźć na stronie interneotwej: www.canee.net.
Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 4 (2013)
POSTAWY WOBEC KAR FIZYCZNYCH I ICH STOSOWANIE W SZEŚCIU KRAJACH…
Tabela 1.
Porównanie metodologii w sześciu krajach objętych badaniem
Bułgaria
Liczebność próby (N)
Populacja
Technika zbierania
danych
Metoda doboru próby
500
15+
PAPI
Litwa
500
15–74
CAPI
Łotwa
500
15–59
CAPI
Mołdawia
500
15+
PAPI
Polska
1000
15–74
CAPI
Próba
imienna
(baza
numerów
PESEL)
Losowa
Ukraina
1000
15–74
PAPI
Metoda
ustalonej
ścieżki
Metoda
Próba
ustalonej
adresowa
ścieżki (ran-
dom route)
Losowa
Losowa
Próba
Metoda
adresowa
ustalonej
(adresy
ścieżki
gospodarstw
domowych)
Losowa
25 maja –
15 czerwca
2013 r.
Tak
Wiek, płeć,
rejon, mia-
sto, wiel-
kość osiedla,
grupa
etniczna
Losowa
21 maja –
4 czerwca
2013 r.
Tak
Wiek, płeć,
rejon, mia-
sto, wiel-
kość osiedla
Typ próby
Losowa
badania
Okres zbierania danych
1–15 czerw- 13–25
ca 2013 r.
czerwca
2013 r.
Tak
Wiek, płeć,
rejon
Tak
Wiek, płeć,
rejon, mia-
sto, wiel-
kość osiedla
6–10 czerw- 15–29 maja
ca 2013 r.
2013 r.
Tak
Wiek, płeć,
rejon, mia-
sto, wiel-
kość osiedla,
liczba osób
w gospo-
darstwie
domowym
Tak
Wiek, płeć,
rejon, mia-
sto, wiel-
kość osiedla
Ważenie statystyczne
Zmienne wykorzystane
w procedurze ważenia
Zmiany metodologiczne
w porównaniu z bada-
niem z 2010 roku
Szersza
populacja
(18+ w 2010
roku)
CAPI
CAPI
zamiast
zamiast
PAPI;
PAPI;
Drobne
Drobne
zmiany
zmiany
w metodzie w metodzie
doboru
doboru
próby
próby
Bez zmian
Zmiany
Bez zmian
w metodzie
doboru
próby
(baza osób
zamiast
bazy gospo-
darstw
domowych)
Źródło: Opracowanie własne.
W artykule wyniki z badania w 2013 roku są
porównane z wynikami badania przeprowadzone-
go w 2010 roku (FDN, 2010) z zastosowaniem bar-
dzo zbliżonej metodologii (odmienności opisane są
w ostatnim wierszu tabeli 1). Dodatkowo, przy ana-
lizie postaw wobec kar cielesnych wykorzystano
dane pochodzące z dwóch poprzednich badań prze-
prowadzonych w ramach projektu „Dzieciństwo
bez krzywdzenia – ku lepszemu systemowi och-
rony dzieci w Europie Środkowo-Wschodniej”
w latach 2005 i 2009. Oba badania przeprowadzono
w reprezentatywnych próbach losowych w siedmiu
krajach (w sześciu krajach wspomnianych wcze-
śniej oraz Macedonii). Liczebność prób w poszcze-
gólnych krajach wynosiła 500–2057 w 2005 oraz
500–1501 w 2009 roku, a wywiady przeprowadzono
w ramach badań omnibusowych (FDN, 2009).
Chociaż wszystkie badania przeprowadzono
z należytą starannością metodologiczną, należy
pamiętać o ogólnych ograniczeniach związanych
10
www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl
S
ZYMON
W
ÓJCIK
z tego rodzaju badaniami ankietowymi, zwłaszcza
jeśli dotyczą tzw. tematów drażliwych. Jesteśmy
ograniczeni wyłącznie do deklaracji respondentów,
które z rozmaitych powodów mogą się różnić od
ich rzeczywistych opinii lub zachowań. Może to
być spowodowane rozbieżnością między rzeczy-
wistymi poglądami badanych a opiniami, które
są przez nich uznawane za pożądane i akcepto-
wane społecznie. Aby zaradzić temu problemowi,
respondentom zapewniono anonimowość i po-
ufność, a pytania zostały sformułowane bardzo
starannie, trzeba jednak pamiętać, że nie istnieją
metody pozwalające na całkowite wyeliminowanie
wspomnianych problemów.
Wyniki
Wyniki badania zostaną przedstawione w trzech
częściach: dotyczące postaw wobec stosowania
kar fizycznych, postaw wobec prawnego zakazu
stosowania kar fizycznych oraz stosowania kar
fizycznych przy wychowywaniu własnych dzieci.
Ponieważ badanie zostało przeprowadzone dwu-
krotnie (ankieta z 2013 roku była replikacją bada-
nia z 2010 roku), w sześciu krajach, przy użyciu
tych samych narzędzi badawczych, zgromadzone
dane pozwoliły na dokonanie porównań na dwóch
wymiarach:
• Porównania w czasie między rokiem 2010 a 2013
(w niektórych wypadkach między 2005 a 2013);
• Porównania międzynarodowe – między sześ-
cioma krajami: Bułgarią, Litwą, Łotwą, Mołdawią,
Polską i Ukrainą.
badania
Postawy wobec stosowania kar fizycznych
Pierwsze analizowane pytanie dotyczyło postaw
wobec stosowania kar fizycznych. Respondenci
mogli wybrać jedną z następujących możliwości:
Czy Pani/Pana zdaniem bicie dziecka „za karę” jest
metodą wychowawczą, która:
a) może być stosowana, jeśli rodzic uzna, że będzie
to skuteczne;
b) nie powinna być stosowana, ale są sytuacje,
w których jest to usprawiedliwione;
c) nigdy nie powinna być stosowana;
d) trudno powiedzieć.
Postawy te można określić jako: a) bezwarun-
kową akceptację stosowania kar fizycznych; b) ak-
ceptację warunkową; c) brak akceptacji. Powyższą
skalę opracowała Monika Sajkowska na potrzeby
badań dotyczących kar cielesnych (por. Sajkowska,
2009a). Należy zwrócić uwagę, że nie jest to skala
dychotomiczna, dzieląca respondentów jedynie
na zwolenników i przeciwników kar fizycznych.
Wprowadzono także postawę pośrednią: ogólną
negację przy dopuszczeniu sytuacji wyjątkowych.
Taka budowa skali wynikała z empirycznych wyni-
ków badań jakościowych (por. Sajkowska, 2009b),
gdzie wielu rodziców-respondentów nie potrafiło
jednoznacznie się określić ani jako zwolennicy, ani
jako przeciwnicy kar fizycznych. To rozwiązanie
metodologiczne zostało także sprawdzone w licz-
nych badań ilościowych. Zarówno w poprzednich,
jak i obecnych sondażach realizowanych przez
Fundację Dzieci Niczyje postawę taką wybierał
znaczący odsetek respondentów. Powyższe py-
tanie zadano nie tylko w badaniach z 2010 i 2013
roku, ale także w dwóch poprzednich badaniach
zrealizowanych w 2005 i 2009 roku (FDN, 2009),
co pozwala na porównanie wyników dla sześciu
krajów w czterech punktach czasowych (tabela 2).
Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 4 (2013)
11

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin