3133.pdf

(5549 KB) Pobierz

W sierpniowym EP rozpoczęliśmy niezwykły Kurs Audio. Niezwykły, bo dotyczący nie tylko zagadnień technicznych,

ale również psychologicznych i emocjonalnych, wszak audio jest dziedziną zainteresowań nie tylko elektroników, ale

też melomanów i dziwnych stworów nazywanych audioﬁlami, którzy kochają sprzęt, a nie mając na ogół solidnej

wiedzy technicznej, wyznają niekiedy „czarną magię”. Po omówieniu w EP8/2008 klas wzmacniaczy zajmiemy się

teraz fenomenem odrodzenia techniki lampowej, przedstawimy też punkt widzenia audioﬁla na temat wzmacniaczy.

Mimo, iż nie żałujemy miejsca na ten kurs (w tym miesiącu 25 stron), jednak zostało jeszcze parę ważnych tematów

do omówienia w następnym wydaniu EP

Lampa kontra

tranzystor,

czyli

rzecz o pysznych naleśnikach Pani Basi

Zostałem poproszony o napisanie artykułu na temat

Lampa kontra

tranzystor.

Gdy jednak zacząłem zastanawiać się nad zagadnieniem

i układać plan artykułu okazało się, że jest to tylko wierzchołek góry lodo-

wej. Rozważałem, czy aby artykuł nie powinien mieć tytułu:

Elektronicy są

z Marsa, audioﬁle z Wenus,

w nawiązaniu do tytułu znanej książki, którą

mam na półce, ale której nie przeczytałem. Moja żona, która kilkakrotnie

namawiała mnie do jej przeczytania, powołuje się na tę książkę jako do-

wód tezy, że mężczyźni nie potraﬁą zrozumieć kobiet (i chyba na odwrót

też, ale to nie jest tematem naszych rozmów).

jakiego w życiu słuchałem, to instalacje

Teuerste Anlage der Welt,

prezen-

towane na berlińskich wystawach IFA – przykład na

fot. 2.

Na podstawie moich doświadczeń stwierdzam, że problemu

lampa

czy tranzystor

nie da się zawęzić do dwóch stron sporu. Zagadnienie jest

wielopłaszczyznowe, a linia podziału nie oddziela wcale podejścia ściśle

technicznego od emocjonalnego. Nie mogę opowiedzieć się za jedną ze

stron sporu, ponieważ moim zdaniem... nie ma „dwóch stron konﬂiktu”,

nie ma nawet prawdziwego konﬂiktu, ani sporu.

Jest jedno wielkie nieporozumienie i mnóstwo bezsensownych rozwa-

żań, przypominających dyskusję nad tym

czy jeden kilometr jest dłuższy

od piętnastu minut, czy nie.

Zabierając się do pisania tego artykułu wcale nie zakładałem koncylia-

cyjnego podejścia. Niemniej stawiam tezę, że tak naprawdę, to konﬂiktu

nie ma, a przynajmniej być nie powinno. Uważam, że jeśli już trzeba mó-

wić o stronach czy stronnictwach, to ewentualnie należałoby mówić nie

o dwóch grupach, tylko o trzech, a nawet pięciu czy sześciu. Nie będę

więc konfrontował

złotouchych audioﬁlów,

którzy podobno słyszą nawet

rodzaj i producenta wtyczek chinch włączonych między odtwarzaczem

a wzmacniaczem, z doświadczonymi znawcami problemów technicz-

nych, wiedzącymi wszystko o parametrach technicznych sprzętu. Te dwie

grupy główne tylko na pozór stoją we wzajemnej opozycji, a tak napraw-

dę, cały szum i problem robi grupa trzecia...

Już wyjaśniam, o co mi chodzi.

Fot. 1.

Lampa czy tranzystor? – to przecież jedna z głównych osi sporów

i niekończących się dysput. Takich osi jest zresztą w technice audio dużo

więcej, żeby wspomnieć niekończące się dyskusje o wyższości słabego

lokalnego sprzężenia zwrotnego nad silnym globalnym.

Chciałbym podzielić się własnymi przemyśleniami na te tematy, choć

oczywiście nie uważam, że to wyczerpie rozległy jak ocean temat jakości

dźwięku oraz parametrów sprzętu audio.

Ja jestem elektronikiem z zamiłowania i wykształcenia. Elektroniką,

w tym techniką audio, zajmuję się od ponad 30 lat, dość dobrze rozu-

miem parametry techniczne, potraﬁę je zmierzyć. Wykonałem niejeden

układ elektroakustyczny, w tym niemało wzmacniaczy. Przyznaję się bez

bicia, że nie słyszę różnicy dźwięku po zmianie metrowej długości kabelka

połączeniowego między odtwarzaczem i wzmacniaczem. Oczywiście nie

potraﬁę też po dźwięku poznać, jakiej ﬁrmy i jakiej jakości są wtyczki

Chinch zastosowane w tym kabelku – patrz

fot. 1.

Nie podejmuję się też

dyskusji o różnicy między zniekształceniami 0,05% i 0,005%.

Taki już jestem. I dobrze mi z tym. I jeśli tylko mam trochę czasu, to

z przyjemnością słucham muzyki, korzystając z posiadanego sprzętu, któ-

rego marki i ceny nie zdradzę. Najlepszy, a właściwie najdroższy sprzęt,

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 9/2008

Fot. 2.

Naleśniki Pani Basi

Nie chcę przytaczać znanego przykładu o badaniu składu chemicznego

w celu określenia jakości i porównania różnych gatunków wina. Przyto-

czę inny przykład, moim zdaniem lepszy.

Otóż spektrometr masowy (spektrometr mas) to znakomite i precyzyjne

narzędzie badawcze. Kto nie wie, co to jest, niech poszuka w Internecie

– przykład widma masowego, pokazany na

rys. 3

pochodzi z Wikipedii.

Ale czy użycie takiego znakomitego przyrządu jest najlepszym sposobem

na porównanie jakości potraw w barze mlecznym i restauracji pięcio-

gwiazdkowego hotelu?

No, może rzeczywiście spektrometr byłby pomocny do szukania toksyn,

gdyby się okazało, że jedzenie zostało zatrute. Ale generalnie spektrome-

trów do oceny jakości jedzenia nie stosujemy. Zachwycamy się natomiast

rewelacyjnymi naleśnikami w barze mlecznym Pani Basi. Zapewne za-

chwycamy się też obiadem w restauracji hotelu Hilton.

Czy naleśniki od Pani Basi są lepsze, czy gorsze od krewetek z Hiltona?

Ja osobiście nie lubię krewetek, ani żadnych owoców morza. Mi praw-

dopodobnie bardziej pasowałyby naleśniki, nawet podane na stole przy-

krytym ceratowym obrusem. Ale niewątpliwie znalazłoby się grono osób,

które podkreślą, że w barze u Pani Basi talerze bywają wyszczerbione,

widelce są blaszane, a kwiatki na stolikach – plastikowe. Za to w Hiltonie

– to jest szyk: tam kelner kłania się w pas, a fantastyczny wystrój wnętrza

i gustowne lampy swym niepowtarzalnym blaskiem wytwarzają niepo-

wtarzalny nastrój. I nieważne, że te krewetki są takie czy inne - w takim

otoczeniu wszystko smakuje. A jeśliby nawet nie smakowało, to i tak

jest wspaniale. Bo przecież obiad to nie tylko kwestia napełnienia żołądka

i reakcji kubków smakowych...

Jeszcze raz pytam: jak porównać, czy smaczniejsze są naleśniki u Pani

Basi czy krewetki w Hiltonie?

Głupie pytanie?

No właśnie! Pytanie jest rzeczywiście beznadziejnie głupie, ponieważ

o ogólnej ocenie posiłku nie decyduje jedynie jego skład chemiczny.

W grę wchodzi mnóstwo innych, podkreślam – niezmiernie ważnych

czynników. Ogromne znaczenie mają przecież upodobania, przyzwycza-

jenia, gust, nastrój, otoczenie, sposób podania, towarzystwo, prestiż,

a także kwestie ﬁnansowe.

Nie ma sposobu „obiektywnej” oceny i porównania posiłków. W tej

kwestii albo zdajemy się na absolutnie subiektywną opinię tego czy in-

nego smakosza, albo sami oceniamy i po prostu wiemy, co nam bardziej

smakuje. Warto pamiętać, że dla niektórych rarytasem jest sok z dżdżow-

nic lub pieczeń z kota czy węża w chińskiej restauracji. To, co jest przy-

smakiem dla jednych, może budzić obrzydzenie drugich.

Czy to znaczy, że nie ma obiektywnych sposobów pomiaru?

Owszem są obiektywne metody i są one potrzebne, a nawet niezbęd-

ne, choćby dla takich państwowych organów jak Sanepid czy Inspekcja

Handlowa (dawniej PIH). Mamy przecież normy określające dopuszczalną

zawartość szkodliwych substancji w artykułach spożywczych. Istnieją też

proste sposoby na sprawdzenie, czy klient nie jest oszukiwany, czy recep-

tura i gramatura znajdują odzwierciedlenie w potrawach na stole. Można

łatwo sprawdzić, czy aby kotlet nie jest za mały i czy nie za mało jest

„cukru w cukrze”. Tu przypomina się pochodzący z roku 1962 ﬁlm

Gang-

sterzy i ﬁlantropi,

gdzie „Aptekarz”, jako przypadkowy kontroler, czerpał

przez czas jakiś proﬁty ze swej społecznie użytecznej działalności –

fot. 4

pokazuje dwie klatki z tego ﬁlmu.

Fot. 4.

Przedstawiciel Inspekcji Handlowej zgodnie z ustawą z dnia 15 grud-

nia 2000 r. o Inspekcji Handlowej, ma dbać

o ochronę praw i interesów

konsumentów,

a przedstawiciel Sanepidu ma w sumie dbać o zdrowie

konsumentów. Wyszkoleni przedstawiciele tych instytucji w razie potrze-

by są w stanie przeprowadzić rozmaite złożone analizy próbek jedzenia

i picia. Mają do dyspozycji stosowny sprzęt i laboratoria. Może nawet

w razie potrzeby, mogliby skorzystać ze wspomnianego wcześniej spek-

trometru masowego. Wykryją zagrożenia i uchronią klienta przed oszu-

stwem czy zatruciem. A przynajmniej mogą doprowadzić do ukarania

sprawcę problemu.

Wracając do elektroniki i dźwięku, wypadałoby przypomnieć oczywi-

stą prawdę. Prawdę jak najbardziej obiektywną: praca inspektorów pole-

ga wprawdzie na kontroli produktów spożywczych, ale ich zadaniem nie

jest rozstrzyganie, czy naleśniki w barze mlecznym Pani Basi są lepsze

od krewetek w Hiltonie. Czy lepsze są potrawy wegetariańskie, przy-

rządzane bez soli na parze, a może lepsze są słone, ciężkie sosy, a do

tego duży kawał tłustego mięsa? A co to w ogóle znaczy „lepsze”? Czy

lepsze ma znaczyć

smaczniejsze,

czy lepsze to

zdrowsze,

a może lepsze

droższe?

Czy ktokolwiek przy zdrowych zmysłach oczekuje od pracowników Sa-

nepidu czy Inspekcji Handlowej ostatecznych opinii o wyższości jednych

potraw nad drugimi. Ich zadaniem jest obiektywny pomiar parametrów,

ale ma to niewiele wspólnego z oceną smaku i ostatecznej jakości.

Nie znaczy to, że tacy inspektorzy, kontrolerzy czy analitycy nie mają

swojego zdania na temat potraw. Zapewne mają swoje upodobania

i preferencje. Ale te upodobania nie mają nic wspólnego z ich pracą za-

wodową. Inspektor nie musi, ale może być smakoszem. Jedno wcale nie

wyklucza drugiego. A z drugiej strony smakosz

wcale nie musi być wykwaliﬁkowanym inspek-

torem i laborantem. I zwykle nie jest.

Czy mam ciągnąć tę analogię dalej?

Podobnie jest przy ocenie muzyki i systemów

audio. Także i tutaj istnieją potrzeby i są sposo-

by na sprawdzenie, czy „karta potraw” zgadza

się z rzeczywistością podaną klientowi.

I tu doszliśmy do najbardziej gorącego

punktu naszych rozważań: metody techniczne,

podobnie jak w przypadku artykułów spo-

żywczych, mają pozwolić na sprawdzenie, czy

nie doszło do oszustwa i czy to, co otrzymuje

klient, zgadza się z kartą dań i recepturą. Aż

tyle i tylko tyle.

I podobnie jak w przypadku potraw, ocena

tego co jest lepsze, nie jest domeną techników,

tylko smakoszów.

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 9/2008

Rys. 3.

To skąd problem? Otóż w przypadku naleśników w barze Pani Basi

i krewetek w Hiltonie chyba dla każdego jest oczywiste, że nie trzeba się

spierać, ani nawet dyskutować. Przecież w grę wchodzi tak wiele czynni-

ków...

Tymczasem sytuacja w kwestii sprzętu audio i jakości dźwięku jest

w sumie bardzo podobna, a wywołuje niezliczone zażarte dyskusje

i polemiki.

I tu obok smakoszów dźwięków oraz zawodowych „inspektorów”

dźwięku pojawia się trzecia grupa. Trzecia grupa, robiąca krecią robotę

i zachowująca się gorzej, niż V kolumna. Ta trzecia grupa robi problem,

którego w rzeczywistości nie ma. Wszystko z powodu głęboko zakorze-

nionego, często nieuświadomionego przekonania, że jakość dźwięku,

czy nawet jakość sprzętu należy oceniać za pomocą środków technicz-

nych.

Fot. 5.

zadowolenie użytkownika? Jakie znaczenie mają przy tym właściwości

ucha?

Nie jestem ekspertem, ale twierdzę, że nie chodzi jedynie o ucho.

Jestem przekonany, że mówiąc w uproszczeniu, każdy z nas ma inną

czułość, wrażliwość, a powiedziałbym nawet „nieliniowość ucha”. A tak

naprawdę, nie chodzi jedynie o parametry techniczne naszego organu

słuchu, młoteczka, kowadełka, strzemiączka, ślimaka czy organu Cortie-

go. Analogicznie jak w przypadku smakowania potraw, w grę wchodzi

też nasz mózg i przetwarzanie sygnałów elektrycznych z ucha, a także

przetwarzanie na wyższym poziomie, mianowicie cała sfera emocjonalna

i psychiczna.

Ponadto, podobnie jak „najsprawiedliwiej rozdzielony jest rozum”, bo

nikt nie przyzna się, że ma go za mało, tak też niewiele osób przyzna, że

nie ma wiedzy, słuchu i wrażliwości muzycznej. I co istotne, niełatwo to

udowodnić, albo też temu zaprzeczyć.

Może nie jest tu dobrą analogią fakt, że nasz kolega Włodek w ogóle

nie czuje zapachów, natomiast nasz pies Fedor ma węch około tysiąc razy

czulszy od przeciętnego człowieka. Jestem przekonany, że w przypadku

zmysłu słuchu „rozrzut możliwości” też jest ogromny, być może wcale nie

mniejszy, niż przepaść między Włodkiem a Fedorem w zakresie węchu.

Z jednej strony mamy tzw. „słuch cyfrowy” . Nazwa ładna, tylko nikt

nie chwali się, że ma „słuch cyfrowy”. Cyfrowy, czyli zerojedynkowy,

a więc posiadacz takowego słuchu doskonale potraﬁ rozróżnić:

nie grają = 0

grają = 1.

Ale tylko tyle – nic więcej. Dawniej „słuch cyfrowy” nazywano

pierwszym

stopniem muzykalności

lub mówiono, że danej osobie

słoń na ucho na-

depnął.

Trudno określić szczyty możliwości słuchu na przeciwległym biegunie.

Tym bardziej, że w grę oprócz mierzalnych właściwości dotyczących czu-

łości, w grę wchodzą także wrodzone i nabyte zdolności. I tak osoba

będąca zawodowym muzykiem będzie zwracać uwagę na subtelne szcze-

góły, które świadczą o mistrzostwie wykonania. Wspomniana Danusia,

będąca zawodowym muzykiem, słyszy i zwraca uwagę na coś, czego ja

nie dostrzegam i oczywiście nie umiem ocenić. Miłośnik muzyki symfo-

nicznej będzie się zachwycał atmosferą nagrania koncertowego, a nawet

szumem z widowni. Ekscentryczny miłośnik muzyki elektronicznej będzie

pewnie oczekiwał krystalicznej czystości i przejrzystości obrazu dźwięko-

wego. Amator rapu, którego noga nigdy nie postała i nie postanie w ﬁl-

harmonii, będzie zawsze narzekał na niedostateczny i zbyt mało wyrazisty

bas. Zwolennik muzyki rockowej z zachwytem będzie opowiadał o riffach

i fuzzach tego czy innego gitarzysty. To, co dla mnie jest koszmarnym

przykładem przesterowania wzmacniacza o niedużej mocy, dla niego

będzie pięknym lampowym dźwiękiem. Fascynat CarAudio i tuningu bę-

dzie oczekiwał, że jego instalacja zapewni natężenie dźwięku większe, niż

startujący odrzutowiec. Wreszcie młody, napalony miłośnik kina domowe-

go i gier komputerowych będzie zwracał uwagę przede wszystkim na siłę

poruszających trzewia dźwiękowych efektów specjalnych.

Oczywiście taka różnorodność możliwości i oczekiwań nie jest proble-

mem. Idźmy jednak krok dalej: Czy tak różnorodna grupa w ogóle może

znaleźć wspólną płaszczyznę dyskusji i oceny? Czy tą wspólną płaszczyzną

miałyby być wyniki pomiarów technicznych?

Andrzej i Danusia

Oto kolejny przykład. Wśród

dość licznego grona swoich bliskich

i znajomych mam artystę, konkretnie

artystę malarza. Także moja żona,

która powołuje się na książkę Johna

Graya

Mężczyźni są z Marsa, kobiety

z Wenus,

od czasu do czasu maluje

dla przyjemności.

Co istotne, mój przyjaciel, artysta

malarz próbuje mi czasem wytłuma-

czyć, z marnym zresztą skutkiem,

zagadnienia koloru w malarstwie

impresjonistów –

fot. 5

pokazuje kilka

obrazów Claude’a Moneta z serii

Ka-

tedra w Rouen,

obejmującej 30 wido-

ków tej samej katedry. Andrzej czuje

kwestie koloru zupełnie inaczej niż ja. Rozmawiamy całkowicie różnymi

językami, choć ja kolory rozróżniam, zajmuję się przecież hobbystycznie

fotograﬁą. To odmienne podejście, nie tylko zresztą do koloru, niejedno-

krotnie dało o sobie znać także w innych dziedzinach. W wielu kwestiach

nie możemy się dogadać, ale to wcale nie prowadzi do konﬂiktu. Jesteśmy

od lat zaprzyjaźnieni i nasze rodziny spędzają ze sobą dużo czasu. Szanu-

jemy wzajemnie siebie i swoje podejścia do różnych dziedzin życia.

Podobnie nie mam wspólnego języka w sprawach audio z jego żoną,

która jest zawodowym muzykiem – ﬂecistką, a zupełnie nie zna się na

elektronice. Nawet gdy rozmawiamy o harmonicznych, ona określa je

zupełnie inaczej niż ja. Dla mnie liczą się konkretne częstotliwości podane

w hercach, a ona opowiada o zaletach nierównomiernego temperowa-

nia, o Bachu i jego „oszustwie” równomiernego temperowania, które

dziś jest standardem. I tłumaczy mi, dlaczego niektórzy proszą stroiciela,

żeby trochę „oszukiwał” przy strojeniu pianina czy fortepianu.

Co istotniejsze dla głównej myśli tego artykułu, ja nie bardzo rozu-

miem, dlaczego ona potraﬁ zachwycać się dźwiękiem ze starej czarnej

płyty odtwarzanej na gramofonie z wkładką piezo, albo z płyty CD od-

twarzanej na fatalnej jakości sprzęcie z hipermarketu, kosztującym może

z 300 złotych, może mniej.

Czy potraﬁę to wyjaśnić?

Chyba nie, a na pewno nie do końca.

Jej nie przeszkadza szum, obcięte pasmo i zniekształcenia. Ona po pro-

stu słyszy i zwraca uwagę na coś zupełnie innego niż ja. Nie było nigdy

takiej okazji, ale przypuszczam, że gdyby każdy z nas miał zakupić sobie

dobry sprzęt audio, to nasze wybory byłyby zupełnie różne. I nawet nie

śmiem się domyślać, jakimi kryteriami ona kierowałaby się przy wyborze.

Czy jej wybór byłby gorszy?

Właściwości i parametry

Co miałoby być najważniejsze przy wyborze sprzętu? Parametry tech-

niczne? Opinie innych? Własne odczucia? A może kluczowym celem jest

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 9/2008

Czy grupa smakoszów będzie dyskutować o rozkoszach podniebienia

w oparciu o wyniki badań laboratoryjnych z Sanepidu i Inspekcji Handlo-

wej? Czy dobrą podstawą ich dyskusji byłby wykres z rys. 3?

Śmiem twierdzić, że nie. A ty co o tym sądzisz?

A oto moja główna teza: tak naprawdę nie powinno być konﬂiktu

w dziedzinie oceny sprzętu audio. Przecież oprócz parametrów tech-

nicznych, które są potrzebne i mają istotne znaczenie, w grę wchodzą

upodobania, przyzwyczajenia, gusty, a często niestety także ambicje,

kompleksy, snobizm i głupota.

Niewątpliwie parametry techniczne sprzętu audio pozwalają wykryć

grube niedoskonałości, podobnie jak kontrole produktów spożywczych

mogą dostarczyć informacji, czy produkt jest świeży i czy zawartość

talerza odpowiada recepturze. Analiza biologiczna może też określić za-

wartość bakterii. Obecność najrozmaitszych bakterii w pożywieniu jest

naturalna. Organizm sobie z nimi doskonale radzi, o ile tylko nie ma ich

zbyt dużo. Zresztą i my w swoim wnętrzu hodujemy niemałe zastępy

bakterii – ﬂorę jelitową. A może i Ty pijesz głośno reklamowany Actimel,

którego zaletą są właśnie żywe kultury bakterii? Istnieją normy i wartości

graniczne, opracowane na podstawie starannych badań. Normy te mówią

między innymi, jakie ilości i jakich bakterii nie mają negatywnego wpływu

na organizm. Oczywiście, można próbować zniszczyć wszystkie bakterie,

co do jednej, na przykład za pomocą silnego ultraﬁoletu, promieni Roe-

ntgena czy promieniowania radioaktywnego.

I tu kilka pytań do przemyślenia:

Czy rzeczywiście jest prawdą, że dzięki systemowi immunologicznemu

zdrowy organizm w ogóle nie zauważa niewielkiej zawartości bakterii?

Czy prawdą jest, że sterylne warunki i pożywienie trzeba zapewniać tylko

chorym?

A jak się to ma do rozmaitych niedoskonałości i zniekształceń w sprzę-

cie audio?

Na przykład w naukowych źródłach można znaleźć informacje, że czło-

wiek nie jest w stanie zauważyć zniekształceń nieliniowych na poziomie

niższym niż, i tu jedni mówią 1 procent, inni 0,5%, jeszcze inni że 2%. Czy

przez analogię z wszechobecnymi bakteriami można powiedzieć, że taki

poziom zniekształceń dźwięku jest doskonale tolerowany przez każdego

zdrowego człowieka, a tylko chorym potrzebna jest większa sterylność.

Czy tylko chorym potrzebny jest sprzęt o „sterylnych” zniekształceniach

0,05% i mniejszych, jak na

rys. 6?

Chorym?

Zdrowe i niezdrowe podejścia

Tak! I tu dochodzimy do drugiej istotnej tezy. Inspektorzy sanitarni są

zazwyczaj zdrowi, smakosze też. Chora jest wspomniana wcześniej trze-

cia grupa. Są to ludzie ewidentnie chorzy, a ich gorączka przejawia się

w temperaturze wypowiedzi i polemik.

I tu słowo wyjaśnienia. Nie potępiam prawdziwych audioﬁlów, prze-

praszam, skreślam słowo – nie potępiam prawdziwych melomanów.

Rys. 6.

Celowo przekreśliłem słowo audioﬁl. Moje dotychczasowe doświadczenia

i lektura doprowadziły do tego, że słowo

audioﬁl

audioﬁlski

źle mi się ko-

jarzą - z kimś, kto tak naprawdę jest ignorantem, nie rozumie problemów

technicznych, nie ma też wrażliwości muzycznej, a co najgorsze, oprócz

niedouczenia, charakteryzuje się dużą dozą zarozumiałości i kłótliwości.

W tym miejscu przepraszam wszystkich

prawdziwych audioﬁlów,

którzy po prostu cieszą się muzyką,

i którzy nie są zacietrzewieni, nie są

skłonni do chwalenia się, tłumaczenia, przekonywania, polemik, czy udo-

wadniania racji. Takich prawdziwych audioﬁlów szanuję, i to niezależnie

od ich wiedzy technicznej. Jednak z uwagi na swoje skojarzenia, chętniej

nazywam ich melomanami czy smakoszami dźwięku.

Wcześniej wspomniałem o pięciu grupach. Otóż skłonny jestem mó-

wić o

(1)

„zimnych inspektorach sanitarnych”, dla których liczy się tylko

„szkiełko i oko”, dla których ostatecznym wyznacznikiem są liczby – wyni-

ki pomiarów technicznych. Choć nie jest to w pełni trafne utożsamienie,

można byłoby tu wspomnieć o naukowcach uniwersyteckich oraz inżynie-

rach i technikach zajmujących się profesjonalnymi systemami nagłośnie-

nia rozmaitych obiektów i imprez.

Następną grupą byliby

(2)

prawdziwi melomani, którzy „słuchają ser-

cem”, dla których najważniejsze jest, czy dźwięk im się podoba, i którzy

zupełnie nie przejmują się cyferkami. Melomani gotowi są przyznać, że nie

znają się na szczegółach technicznych. Prawdziwy audioﬁl wcale nie musi

szczegółowo rozumieć, co to jest THD, THD+N, IMD, TIM, SR, S/N, itd.

Niemniej doświadczony inżynier akustyk może być melomanem. W pra-

cy zawodowej będzie zajmował się rozmaitymi „cyferkami”, natomiast

w zaciszu domowym będzie cieszył się ulubioną muzyką. Nie ma tu żad-

nej sprzeczności.

Kolejną, dość liczną grupą, są

(3)

pseudoaudioﬁle.

Cechą charaktery-

styczną, a właściwie głównym wyznacznikiem tej grupy jest po pierwsze

silne przekonanie, że niczym starożytni gnostycy, posiedli wyższy stopień

wtajemniczenia i że łączą wiedzę techniczną ze znakomitym słuchem

i wrażliwością muzyczną. W praktyce okazuje się, że ich wiedza tech-

niczna jest żałośnie powierzchowna. Po drugie, mają nieprzepartą chęć

do uzewnętrzniania swych przekonań i do zażartych sporów. Są to ludzie

uważający, że połknęli wszystkie rozumy, chorobliwie dyskutujący o tym,

na czym się praktycznie nie znają i nie czują.

W odniesieniu do osób z tej trzeciej grupy od razu nasuwa się określe-

nie

pseudoauﬁoﬁl.

Pół biedy, gdyby pseudoaudioﬁle byli, niczym

enfant terrible,

jednak

oryginalni i w jakimś stopniu twórczy. Niestety, najczęściej mamy tu do

czynienia z brakiem wiedzy, z żenującą wręcz ignorancją oraz z bełkotem

pseudotechnicznym – powtarzaniem zasłyszanych haseł i sloganów.

Niestety, ta trzecia grupa jest dość liczna, o czym można łatwo się

przekonać na licznych forach internetowych, a niestety nawet w czaso-

pismach.

Dwie kolejne duże grupy to niezdecydowani. Mam nadzieję, Czy-

telniku, że i Ty należysz do którejś z tych dwóch grup. Niektórym

(4)

bliżej do wspomnianych inspektorów, innym

(5)

bliżej do „słuchających

sercem” melomanów. W każdym razie członkowie grup (4) i (5) nie są

zacietrzewieni ani skłonni do sporów czy popisywania się swą wiedzą.

Są przede wszystkim ciekawi, interesują się tematem, zbierają informacje

i praktyczne doświadczenia. Chcą szczerze zgłębić problem dźwięku

i sprzętu audio. Niestety, znaczna część informacji, które do nich dociera-

ją, to wspomniany pseudotechniczny bełkot. Z drugiej strony, praktyczne

doświadczenia odsłuchowe, zdobywane na targach i wystawach, często

są bardzo ułomne. Problem w tym, że na większości takich imprez pre-

zentuje się sprzęt rzekomo lub naprawdę znakomity, ale prezentuje się

w warunkach urągających wszelkim zasadom dobrego odsłuchu. Albo

w małych salkach czy pokojach hotelowych o fatalnych właściwościach

akustycznych, a często w wielkich halach, gdzie poszczególne stoiska

są oddzielone ściankami z dykty lub nawet tkaniny. Niestety, większość

zainteresowanych nie ma okazji posłuchać sprzętu najwyższej jakości

w dobrych, a nawet tylko godziwych warunkach. Jaka jest wartość takich

doświadczeń odsłuchowych?

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 9/2008

I wreszcie można byłoby wyróżnić szóstą grupę, a nawet podzielić

ją na kilka podgrup. Chodzi o ludzi, którzy zarabiają pieniądze na pro-

dukcji czy dystrybucji sprzętu audio. Część z nich to bardziej czy mniej

rzetelni redaktorzy, którzy piszą na temat sprzętu audio, część to rzetelni

producenci i handlowcy, część to konstruktorzy i handlowcy wyraźnie

nawiedzeni taką czy inną odmianą „mistycznego ducha audioﬁlskiego”,

a wreszcie część to cyniczni oszuści nastawieni tylko na zysk. Ci ostatni

dla zrobienia wrażenia na naiwnych, a zasobnych snobach, mają usta

pełne naukowo brzmiących określeń i sloganów. I to działa, podobnie

jak bajce o wielce delikatnych, niewidzialnych szatach króla. Niestety,

nader często brakuje tego dziecka, które powiedziałoby głośno, że król

jest nagi. W ostatnich latach widzimy wprawdzie zmniejszenie zaintereso-

wania hajendowymi instalacjami, niemniej nadal jest to znaczący biznes,

w którym fakty i jakkolwiek pojmowana prawda obiektywna wcale nie

mają kluczowego znaczenia. W grę wchodzi też zaspokojenie oczekiwań

klientów różnego autoramentu. I rynek ma dla każdego coś miłego. Nie-

przypadkowo jeden z producentów kosztownych wzmacniaczy stwierdził

niedawno w rozmowie ze mną, że wzmacniacz robi się pod klienta, pod

jego oczekiwania, i że techniczne parametry nigdy nie są najważniejsze.

Czy w takim gąszczu faktów, poglądów, mitów, możliwości, oczeki-

wań, potrzeb i czego tam jeszcze, w ogóle można znaleźć jakąś „prawdę

obiektywną”, a choćby tylko wspólną płaszczyznę dyskusji?

Śmiem twierdzić, że nie. Jednak jeszcze raz powtarzam, że moim zda-

niem nie ma powodu do konﬂiktu. Nie trzeba się spierać i udowadniać

swoich racji.

Tu pojawia się jednak sensowne w swej istocie pytanie: Czy naprawdę

fantastycznie rozwinięta współczesna technika nie potraﬁ odpowie-

dzieć na pytania, na czym polega fenomen „lampowego dźwięku”? Czy

naprawdę nie można audioﬁlskich określeń z pogranicza magii opisać

i zmierzyć za pomocą obiektywnych parametrów? A może problem jako-

ści dźwięku i sprzętu audio jest tak skomplikowany, że nawet współczes-

na nauka i technika nie potraﬁ zgłębić tych zagadnień?

Odpowiedź nie jest prosta. Spróbujmy jednak przyjrzeć się bliżej tym

zagadnieniom. Zajmijmy się też kilkoma powszechnymi mitami i fałszywy-

mi wyobrażeniami. Natomiast w obszernym artykule w następnym nu-

merze EP szeroko omówione zostaną parametry techniczne sprzętu audio.

Zauważ, że dopiero teraz przechodzimy do tytułowego tematu:

jak i tranzystory miały swoich

gorących zwolenników i zapiekłych

przeciwników. Już wtedy wśród

innych czynników, w grę wchodzi-

ły z jednej strony przyzwyczajenia

i rutyna, a z drugiej ciekawość

i pęd do nowości. W każdym razie

już w latach 60. i 70. ukształtowa-

ły się i mocno okopały na swych

pozycjach dwa obozy: zwolenni-

ków wzmacniaczy lampowych oraz

tranzystorowych.

Lampy miały swoje istotne wady,

w tym małą trwałość, duży pobór

prądu, konieczność pracy przy

wysokich napięciach i stosowania

Fot. 7.

transformatorów. Wzmacniacze

tranzystorowe nie miały takich wad, ale miały inne. Z czasem ich parame-

try stawały się coraz lepsze.

Siłą rzeczy we wzmacniaczach lampowych i tranzystorowych stosowa-

no odmienne rozwiązania. Jedną z istotnych cech wzmacniaczy tranzysto-

rowych było ich duże „wzmocnienie własne”, co pozwalało stosować silne

ujemne sprzężenie zwrotne i w ten sposób poprawiać parametry.

Jednak zarówno w latach 60., jak i w pierwszej połowie lat 70. było

jasne, że wzmacniacze tranzystorowe brzmią gorzej od lampowych. Nie

były to jedynie uprzedzenia czy złośliwe opinie zazdrosnych specjalistów

od lamp. Rzeczywiście wzmacniacze lampowe grały lepiej. Pojawiły się

Lampa czy tranzystor

Lampy elektronowe to w sumie dość proste elementy. Wynalezione

w pierwszych latach XX. wieku, znalazły zastosowanie we wzmacniaczach

w drugiej połowie lat 20. i królowały tam ponad 40 lat. W ciągu tych kil-

kudziesięciu lat powstały różne odmiany lamp i najróżniejsze rozwiązania

układowe. Lampy zostały dokład-

nie zbadane, a co ważne, liczna

grupa naukowców i inżynierów

przez ten czas „zjadła zęby” na ich

właściwościach i subtelnościach.

Tranzystor został wynaleziony

w ostatnich dniach roku 1947

(fot.

7),

jednak nie od razu został wykorzystany we wzmacniaczach mocy.

Pierwsze tranzystory były bardzo niedoskonałe. Ponadto przez pierwsze

dziesięciolecia królowały tranzystory germanowe PNP. Z kilku względów

nie była to okoliczność sprzyjająca stosowaniu tranzystorów we wzmac-

niaczach mocy. Dopiero począwszy od drugiej polowy lat 60. pojawiały się

rozwiązania tranzystorowych wzmacniaczy mocy konkurencyjne wzglę-

dem lampowych.

Trzeba pamiętać, że w latach 60. i 70. lampy elektronowe (fot.

były

dobrze poznanymi „klasycznymi” elementami. Znane były najrozmaitsze

sposoby poprawy parametrów wzmacniaczy, stosowano interesujące

rozwiązania wykorzystujące triody, pentody, a także tetrody klasyczne

i strumieniowe. W tamtym czasie tranzystory były mało znanymi, niepro-

szonymi, niedoskonałymi intruzami, wdzierającymi się do tego uporząd-

kowanego, ułożonego świata lamp. Począwszy od lat 60. zarówno lampy

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 9/2008

Fot. 8.

rozmaite opinie, dlaczego „dźwięk lampowy” jest lepszy od „tranzystoro-

wego”. I część z tych opinii była prawdą. Na pewno prawdą były wnioski

dotyczące nasycenia.

Wzmacniacz robi się pod klienta, pod jego oczeki-

wania, i że techniczne parametry nigdy nie są naj-

ważniejsze

Nasycenie i przesterowanie

Trzeba pamiętać, że ówczesne wzmacniacze miały niewielką moc rzędu

kilkunastu, najwyżej kilkudziesięciu watów. A w wielu przypadkach po-

trzebny był jak najgłośniejszy dźwięk. Nic dziwnego, że takie wzmacniacze

pracowały z pełną mocą, na granicy przesterowania, albo wręcz w prze-

sterowaniu. I tu wychodziła istotna różnica: przesterowanie we wzmac-

niaczach lampowych było „miękkie” i wynikało z wysokich napięć pracy

i sposobu nasycania lamp. Występujące z konieczności przesterowanie

wzmacniacza było często traktowane jako coś naturalnego, a nawet po-

zytywnego, żeby wspomnieć pierwsze wzmacniacze lampowe słynnych

gitarzystów rockowych. Produkowane od roku 1948 pierwsze wzmacnia-

cze tak zwanej tweedowej serii z wytwórni słynnego Clarence’a Leonidasa

Fendera, lepiej znanego jako Leo Fender, miały moc od 3 W (!) do 75 W.

Fot. 9

pokazuje nieco późniejszy model piecyka gitarowego Fendera, też

Plik z chomika:

neo666x

Inne pliki z tego folderu:

Wzmacniacz ma się nie wzbudzać! - Elektronika B2B.pdf (3361 KB)
StereoLife - Wszystko o wzmacniaczach lampowych.pdf (13064 KB)
7199_RCA Application Notes.pdf (196 KB)
Zrób to sam! - [Stereophile.com].pdf (752 KB)
Making Your Marque - The 12 Most Important Products in the History of High End Audio - Nordost BlogNordost Blog.pdf (1171 KB)

3133.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: