Jadwiga Chwalibińska - Ród Prusów w wiekach średnich.1948.Toruń.pdf

(32468 KB) Pobierz
RO.CZNIKI
TO\TARZYST\TA
NAUKO\,/'EGO
\Y
TORUNIU
ROCZNIK
52
_
ZESZYT
ZA
ROK
1947
CH\TALIBINiSKA
2
I
JAD\rIGA
KffiM
PR-T]SOWT
SRED}iICH
WT
W{XKKACE{
t
}.]AKt,ADEM
TO\TARZYSTVA NAUKO\TEGO
\T
TORUNIU
Z
ZAS
iLKU
P
REZYDIUM RADY MINISTRO\tri\TYDZTALU
NAUKI
M1
NISTERST\flA
OS\TI ATY
SKI,ADY GLO\TNE:
TORUN
TORUlt, VYSOKA
16
oraz
KSISGARNIA
1948
NAUKO\rA
T. SZCZESNy
i
S-ka
TORUII
re.
ffi,::
Sp.
Msr
JADWIGA
WANDA
CHWALIBIfiISKA
Komisja'Vydawnicza
i
Rcdakcja:
G6rski,
Prof.
dr
Kazimicrz
Hartleb,
prof.
dr
Karol
prof.
dr
Stanislaw Hoszowski,
prof.
dr
Leonid Zyrkowicz,
mgr l6zef
Mossakowskr, wszyscy
w
Toruniu.
Nrllrdr 00
-
Fomrtr
B
a6ra€c
-
Klu
prpicruroffuctowyb:zdrecwny
-
Grrnrrtural
lfil;
Drtr
wykonrnil:
,,
12, A)
'
Prtlrtwow.
Totullrkt. ZrklrdV
or.flolno
-
Tot'urlr
nabl.nrkr
ltlf?'ltql
?0x100
Autorka niniejszej pracq mnarla przed koftcem
il,rugiej woiflV'
Sttiatoarcj,
kt6ra Jej wqtle
zd/rouie
d,o
reszty
pod.kopola.
Szczgsciem
d,ochousql
si,g
tekst Jej pracg
doktorskiej
we
ulasnorqcznAflL
m,aszy-.
nopisie, a
uiqc
czqstka
Jej
duchotoej
istotg,
kt6ra
wgzusolona
z
utiq-
z6u
naturu
tizgcznej
przetruala Jq, pamigt
Jei
uusiecznila,
przy-
pomni,
Jq
teZ
nieraz
jeszcze
tym,
co
z Jej
pracy korzgstal
bqilq
za*
mierzali.
Sp, Jaitu;iga
Wanila
Chwatibiitska
urodzila
nq
19
stycznia.
7905
r.
u
Nadu6rnei
u
uoi.
stanislauouskim.
Szkolq
poutszechnq"
ukofi.czgla
u
Gorlicach,
nastpnie
bgla
uczennicq Seminariurn No-
uczgcielskiego
u)
Tarnouie,
gdzie uzgskala
d.gplom
na
nauczgcielkg
szk6l
pousszechngch
us
r.
7925.
Zqdna
d.alszego
ksztalcenia
siq,
zlo-
Zgla
u
r.
7927
maturq
gimnazjalnq
w
Krakozoie przed
Paftstwowq
Komisjq
Egzaminacgjnq
d.la
prgu:atgst6u, Po maturze
zapisalo
siq
na
Wgdzial
lilozoficzng
Uniwersgtetu
Jagiello{tskiego
i
w
r.
1g3t
otrzArnala
dgplom magistra
lilozotii
ut
zakresie
historii.
OtrzU-
rnau)szA
te|
d,gplom
na
nauczqcielkq szk6t
6red,nich,
uczgld
przez'
kilka lat
ut
Tarnouie (w
szkole pouszechnej),
lecz
praco nauczyeiel-
ska
nie
odpotniadala
lej
i
bard,zo
Jq
utgczerpgwala.
Ciqgnglo
Jq
ilo
robotg naukowei,
chciala
zilobg|
iloktorat,
poutricila uiqc do
Kro-
kouto
i
wziglo
sig
ilo
tugkoficzenia
pracy
cloktorskiej
o
Rod,zie
Pru-
s6tuo,
kt6ry
to
ternat otrzymala
jeszcze
us
r.
7929
na
Seminarium.
nauk
pomocniczyeh
historii
U.
J., pilnig
bowiem
na
to
Serninstiurb
przez
szereg
lat
uczgszczala,
biorqc
Zgwy uilziol ut jego
pracach,
W
r,
1938
utgd,elegouana
zostalo
ip.
Chwalibiftska
d,o
Torunla
w
poilluodlnej
rnisti:
z
ramienia
Komistl
Atlasu
Hl$orycznego
P,
A.lJ.
dlo
zorganlzowania
pracA
nail
Atlasem
Pomorzo
I
z
romlenla
Kurs.
torlutn
OIcr.
Szlc.
Pom.
illo
zaloiento,
Cenfialnet Blbllotelci
Psdago-
glcznc!,
Pracy
nad, Atlasem
poillqlo
tlq
z
pelnll,m
zapalun
hlrto-
t
'12251
12241
zebrala
d,o{t
sporo cennego m,aterialu,
pod
Bibliotekg
Pe-
d,agogicznq zaS
potoigla gruntoune podstawg,
To
uszgstko
ut
rok
potem mustala
porzuci.6, rogje2dZajqc
z
Kuratorium
Pomorskirn
z
Torunia
i
ud,ajqc
sig
na
euakuacig.
Z
Milan6wka
pod
Warszautq
powr6cila
raz
jeszcze
do Torunia,
iu2
po zaigciu go przez
Niemcdut,
poterru
czas
jakil
bawi
w
Railomi,u,
pelniqc
tam
Junkcje refercntktr
u,
Wyd,ziale
O{uiatowym
Zarzqdu
Miejskiego.
W
koftcu osiedlo
sig
w
Krakoroie
i
obejmuje
16
grudnia
7940
r,
posad'g
sekretarki
us
At-
chiusum
Pafi,stutowgm. Podupada coraz
bardziei
no
zilrowiu,
chot
zalgt
swgch
nie przerywa,
a2
tareszcie
cigilka chorobo
plucno
kladne
kres
Jej
Zyciu
22
lutego
7944
r.
Pogrzeb
oilbgt
ne
dnio
25
lutego
no
cmentorzu
rakotpickim.
CzeSE
Jei
pomiqci!
tAcznArn
i
s,
tego frapujqcego
a
tak
trudnego
tematu,
kt6rg
stat sig
jeszcze cie-
katoszym
z
chwilq wgkrycia
na
Rusi Halickiej przez
Sp.
Dra
Lu-
d,uika
Wyrostka,
jednggo
z moich
uczni,
i
wsp6lpracooonik6w
na ni-
wie
herald.gcznej, analogicznego
,,rad,l).",
tj.
Sas6w,
kt6ry
okazal
sig
nie
rod,em
u
Scislym
tego
sloroa pojgci,u,
na
ztoiqzku
krwi
opartgm,
Iecz
rodem heraldycznqrn.
W
talci,m
rodzie
usp6lklejnotni-
cg
r62nego pochodzenia,
chotby nie
mieli
wspdlnego przoilka, uwa-
Zajq
siq
zq, czlank6r.rr
rodu jedynie
na
zasailzie
usp6lnego
herbu,
ale
i
ta
tosp6lno$(
herbu
mo2e
miet
rozmaite
2r6dta, miqdzg
inny-
jak
np.
u
mi
opiera
sig
ona
na
jed,nofici
etnografi,u.
-
uszyscg
Sosi Sos6tp
-
nej:
sq
przgbgszqmi
z
tDoloslciego
Marmaroszu,
ktirzy
osied.lih.
si,g
na
prausie
rgc€r,skim,,
tj.
otrzymali oil kr6la
Kazimierza
Wielkiego,
a
gl6unie od
ks.
Wladyslawa
Opolczgka
i
p62niej
je-
szcze nad.ania
ziemskie
na
p6lnocngm
pog6rzu
pod,karpacki,m.,
pod
utarunkiern obrony
tych
stron
przed,
nieprzyjaci6lmi, przu czgm
sta-
ad,optousani
prautdopodabni.e
z
chtoilq
osied,lenia
autonlatAcznie
d,o
rodu,
kt6rego
zalo2ycieletn
byl
pierusszy Sos
Rybotycki.,
2AjqcA
u
d.rugiej polowie
XIV
ut,
utoli
pod
chorqwiami rodu
Sas6u
Praca
Sp.
Chu:alibifiskiei
nateig ilo
egklu prac
hetolilgctngch,
kt6re
utgszly
z
baitafi,
nad roilorni rycetskimi
w
Polsce
i
kt6re
poil
moim
kierunkiem
pro;wailzili
i
d,olei
rozu:iioli
uczniouie.
W
r.
7972
u
utydaunictusie
potutigcongm,,Naidounieiszgm przywileiom tt'o-
zoutieckim"
zur6cile'n
uuogQ
na
istnienie
ut
Polsce rod'u,
kt6tg
iu|
ut
pieruszej
polouie
XIV
to. utykazuie czgsto
pruskie
irniono, nie
porzucajqc
ich
w
uieku
nostgpngm.
Rozsiedlong
na
Mazousan
u
sqsied,ztwie
Prus,
uid,oeznie
bgl
z
Prus
przgbyszem, rocze*nie
tei
uzgskal
oil
ksiq2qt
rnazowieckich petone uprzguileiouq.r.ia.,
zwlo,
szcza
u)
zakresie
t,
zro.
,,prawa nieodpouieilniego",
maiqcego
cha-
rakter
og6lno-rodowg
(Jus
Prussitarum),
co
byla tgm
bordziei rze'
cza,
ciekatoq
i
nasutoajqcq
sig
pod uuagg, 2e
istotni.e
u
herald,gce
naszej
datnni,ej
mieli$my r6d,
tego2
zanoolani.o
o
z
heralilgcznego
punktu
widzenia
bglg
nauset
tego
rodu
trzy
od,miang:
Prus
I, Il
I III.
Zagadnienie
trzeeh
Prus6to,
uzajemnego
stosunku
tgch
oil-
mian
d,o
si,ebie, ich,
rozsiedlenie, irniona
i
pochodzenie
noleialy
ilo
tych
zagadniefi,,
kt6re
mni,e
zclawna
i
najsilnie!
paslonowalg,ale
te*,
u
miarq
rozrostu inngch obowlqzk6w
noibaillzlet
oilefiaezo,lg
ogromem
i
aubtelnofici,q
pracy,
Czekolern
no
ucznlo
lub
ucsennlcQ,
ktirzybg
ilawall
oilpowled,nlq
gwaranclq
cuml,ennego
opracouonla
Ot62
od,krgcie
Dra
Wyrostko rzucilo
ciekaue
Swiatlo
r6unie|
na
zagailnienie
roilu
Pras6u,
tak
ze
uzglqdu na
jego oazwq
etnicz-
nqu
jak
i
ze uzglqd,u
na
rozrnaitof;t
od,mian
i
zaroolafi,,
jakie
ten
r6il
asgkazuje.
Do
opracowania
tego ternatu
spr6bouolem
zachgclf
Sp.
Chrooli,biftskq,
kt6rq
ptoznalem
us Se:rninorium tnoirn
z
najlepsze!
strony, jako
pracownicq
gorli,roq
i
umgsl
nad,nnyczaj wnilcliwy
a
przede
uszgstktm Zguo
interesuiqcA siq zagad.nieniami nauko-
angmi.
-
Chwalibifiska zapalila sig
do
tematu
i
pracoroala
nad,
nim
pilnle
'czterA
lata, zanim
zd,olala
na
poilstawi,e
2r6del
drukowanych dat
pe-
wien
konkretng
zargs
przeilmiotu, kt6rE uznany zostal
jako
praco
magistersko,, zapoutiadajqca
ilalsze cenne
wgnilci po
uwzglgd,nienlu
mazouieckiego
materialu
rgkoTti$mienneglo.
Dlatego
jui
na
Miqilzy-
narodowym
Kongresie
Historycznym
w r.
1933
w
Worszawle w
zwlqzku
z
pracami
na
pohr"
heraldllki
w
Polsce, mogl,em zapowle-
dzie(
przllnajmniej
og6lnilcowo
cieleowe
wyniki
pracy
Chwollbl,ft-
skle!
t
wspomniet
o
nich
w
artykule pt,
,,Cwlerdwleaze
bodort rno.
il
t
'.
[226[
I
I
I
i
nogroticznych
nail
rod,ami
rgcerskirni
ut
Polsce"
(Miengcznik
herol-
ilvcmu
z
r.
7933
t.
xll).
Dlo
tg
ch
r
gkopiflmienny
ch
materialfw
herolilg
emg ch,
tkuiqcg
clu
ptowle
uglqcznie
u
Metrgce
i
knqgach
sqilowgch
mazowieckich.
ut
warszawskim
Archiuum
Gl6ungm, jebilzild
Chwolibifiska. paro-
ktotnle
ilo
Warszauy,
poszerzajqc
i
pogtgbiojqe
swq
procq,
slowenv
ilo,2qc
d,o
osiqgnigcia
jak najpelniejszgch
uynik6ut.
Mo2e
nie
utszgst-'
kle
epostrze2enio
Autorki.
ut
tej
pracg ilailzq
siq
w
fiutietle
p62niei-
ezgch
bad,ah
utrzymat
i
mobe
wejeilen
jeszcze
szczeg6l bgd,zie
mu-
elal
ulec dyskusji
lub
reuizji,
nie
uqtpiq
utszakie,
2e
zosailnicze tezy'
przetrwajq
nieuzruszone
i
stanq
stg
trutalgmi
cegielkami ut budowie
grnachu
utieilzg
naszej
o
genezie
i
rozusoiu
rgcerstwo
polskiego
uie-"
k6us Sreilnich.
WYKAZ
SKROTOW
I
ZNAKOW UZYTYCH
W
TEKSCIE,
Wielkq
pomocq
us
tej
pracg
bylg
illa
Sp.
Autorki
utskaz6utki,.
jakich
nie
szczgd,zil
Jej
znakomitg znauca
materialu
mdeouieckiego
i
wgilautca ,,Mazoutieckich
zapisek
herboutgcf' (Krak6ut
7937)
archi-
wdriusz
utarszautski,
ilr
Ailam
Woltfi
Znany
ze swej
uczgnno$ci,
nie
tglko
clostarczal
Jej
materi.alu archiutalnego, ale
poiljql
siq
przej-
tzenia
calej
pracg, poczynienia
oilpouied,nich
tlttclg,
popraueh
i
uzupelniefi,,
slousem
doprouadzenio
je!
ilo
stanu
rnoiltiutej iloskono-
loici.
Niech
i
ta
okoliczno66
usprauied'liutr,
peutnq
nolokq
u uy'
claniu
pracg, czego
sig
ju2
niestetg
nie
iloczekala
Autorka. Za tq
bezinteresotpnq
potnoc,
niejako
ut
zastgpstatie
Zmarlej,
skladam.
P. Drou;i Wolffotoi
serd,eczne
podzigkoutanie.
W
Krakoutie,
dnia
8
maja
7948
r"
Pro!.
Wlodgslous
Semkouicz
Akta
Grodzkie
i
Ziemskie.
A.
G.
Z.
-
Archiwum
Komisji
Historycznej.
A.
K.
H.
-
Dlugosz,
Dzieje
Polski I.
Historia
I.
-
Kodeks Mazowiecki,
wyd-
Tadeusza
Lubomirskiegcx
Kod. Maz.
-
Kmlp.
Kodeks malopolski.
-
Kod.eks
dypl.
Wielkopolski.
K.
wpl.
-
Metryka
Koronna"
M. lab
M. kor.
-
M.
maz.
Metryka
Mazowiecka.
-
Miesiqcznik
Heraldyczny.
M.
H.
-
Monumenta Poloniae Historica.
M.
P. H.
-
P. U.
Preuss. Urkundenbuch.
-
Rocznik
Heraldyczny.
H. H.
-
Starodawne
prawa
polskiego pomniki.
St. pr.
pom.
-
Piekosiriski
F., Wyb6r
zapisek...
wielkopolskich. (Stu-'
Studia
VI
-
dia,
rozprawy
i
materiaty...
t.
VI).
Ksiqga
ziemska czchowska,
Archirvum
paflstwowe'
Terr.
Czchow.
-
w
Krakowie.
Itrolff
Adam, Mazowieckie zapiski herbowe,
Krak6w
193?.,
Wolff.
-
A.
U.).
(P.
[dr
Wolff...l uwagi dra
Wolffa
do
pracy Autorki.
[w
notatkach autorki...]
-
rqkopiSmienne
notatki
Autorki.
lprzyp. wyd.]
-
przypisy
wydawc6w.
{
_,-_I:lF'
I.
\TS
T
E
P
'do
moinych. Nie
odgrywat prawie
2adnej
roli
politycznej
w
dzie'
jach
pafstwa
poJskiego,
jak
to
mo2na
stwierdzid
u
innych
rod6w
rycerskich.
Nie
mo2e
poszczyciC
siq
tei
wybitniejsz5rmi
osobisto-
R6d
Prus6w
nie
zaliczal sie
ani do
specjalnie znakornitych,
arri
6ciami,
kt6reby
nadawaly
kierunek
jego
dzialalnoSci
pafstwowej
lub
wywieraly
wplyw na
stosunki
polityczne.
Z
poSr6d
polskich
rod6w
rycerskich
wyr62nia
siq chyba
tylko
sw4
liczebnoSciq,
co
do
.kt6rej
Smialo mo2e
wsp6lzawodniczy6.
z
Jastrzqbeami. Stwierdza
to
juZ
Waclaw
Potocki
w
swym
herbarzu,
gdy
m6wi,
2e ,,Nie
po-
dobna
dowcipem,
ani
piorem kusem wyrazi6:
jak
wiele
siq Szlachty
pisze Prusem."
1
istocie
liczba rodzin wyliczanych
przez
autor6w
herbarzy
jest
du2a,
ilo66
ich
zwigksza
siq
jeszcze
w
nowoiytnych
spisach
szlachty
a
szczeg6lowe bad.ania 2r6d.lowe
wykai4,
2e
i
to nie
wszyst-
kie
rodziny,
ale 2e
znalazloby
sig
ich
iwcze
znacznie wiqcej.
Dla heraldyka r6d Prus6w jest jednak
ciekaw;rm
nie
ze
wzglqdu
na
mnogo66
rodzin, ale
ze wzglgdu
na
swa
strukturq
wewnqtrznq,
r6im4,
jak to
zobauymy, od
szeregu
rod6w
rycerskich.
Heraldyk6w
zastanowi
w
pierwszym
rzqdzie
potr6jny
znak herbowy
przy
jed-
nSrm
zawolaniu
zasadniczym.
Znane
s4
w
heraldyce
polskiej
liczne
wypadki
r62norodnoSci
zawolaf przy jednym
godle.'
Wiadomo, 2e
ta
wielo56
zawolarl
byla
czqsto
wynikiem
zajmowaniS przez
r6d
nowych
teren6vi
osadni-
czych,
tworzenia nowych
linii
genealogicznych
jednego pierwotnie,
jednolitego
pnia
rodowego,
kt6rego
czlonkowie
w
rniarq
rozradza-
nia
slq
tworzq
boczne galqzie
i
galqzki,
przyJmujgc
w
pewnych
oko-
licach
nowe
zawolania,
kt6re
maje U
tylko
charakter
lokalny
I tl
fui
echem,
dalirym
wywodzenlem
slg
z
pewnel,
bll2el
okreilonet
llnll
BenealoglczneJ.
Wsp6lny
znak
herbowy, plerwtttny,
bywrl
I
w

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin