FAZY ROZWOJU ZDOLNOŚCI RYSUNKOWYCH.doc

FAZY ROZWOJU ZDOLNOŚCI RYSUNKOWYCH

Korzyści, jakie płyną z badań nad rysunkami dziecka dla psychologii i pedagogiki, są bardzo duże. Rysunki dziecka są przejawami jego psychiki. Są one materiałem, który łatwiej od innych wytworów psychiki można poddać szczegółowej naukowej analizie. Trzeba tylko posiąść właściwy klucz do ich interpretacji. Wobec tego, że są wytworami psychiki, wykonywanymi na zewnętrznym tworzywie, interpretacja tych wytworów musi być bardzo ostrożna i powściągliwa. Z tymi zastrzeżeniami można jednak śmiało rozwijać psychologię dziecka na podstawie jego rysunków. Dotychczasowe badania na tym polu wzbogaciły psychologię dziecka o poważne zdobycze.

Spośród różnorodnych koncepcji podziału rozwoju zdolności rysunkowych dziecka na poszczególne fazy, na szczególną uwagę zasługują takie podziały, jak Kerschensteinera, Roumy, Burta, Griffiths, Lowenfelda i Brittaina oraz u nas w kraju Szumana. Wszyscy autorzy zwracają uwagę na to, że rozwój zdolności rysunkowych jest uzależniony od pewnych struktur anatomiczno-fizjologicznych, od rozwoju procesów poznawczych i motywacyjnych, jak również od bogactwa zdobytego doświadczenia i wiedzy oraz od różnorodnych wpływów środowiskowych i kulturowych. Małe dziecko przede wszystkim rysuje to, co wie, a nie to, co widzi. Dopiero później pod wpływem rozwiniętych procesów poznawczych i coraz to bardziej narastającego krytycyzmu dziecko zaczyna pomijać w rysunku te cechy postaci ludzkiej, które sprawiają mu pewną trudność w rysowaniu lub wydają mu się mało istotne. Następuje zahamowanie w rozwoju rysunku. Tylko nie­wiele osób przezwycięża te trudności.

Rozwój rysunkowy przebiega od form najprostszych (bazgrot), poprzez schematy (tak zwana ideoplastyke), aż do form bardzo złożonych, realistycznych i artystycznych (tzw. fizjoplastyki). Dalsze doskonalenie się rysunku odbywa się poprzez wprowadzenie perspektywy, skrótów, światłocienia i bryłowatości, co prowadzi do osiągnięcia formy naturalizmu. Należy jeszcze zwrócić uwagę i na to, że linia rozwoju rysun­ku jest ciągła. Trudno jest ustalić, gdzie i kiedy kończy się jedna z tych faz, a rozpoczyna się druga. Cały rozwój zdolności zależy od wielu różnych czynników, które decydują o wykształcaniu się takich lub innych zdolności rysunkowych.

Do najwcześniejszych i najbardziej udanych badań nad rozwojem zdolności rysunkowych dzieci należy, zaliczyć studia D. G. Kerschensteinera,  przeprowadzone w Monachium w latach 1903—1905. Ciekawe wnioski, jakie wyprowadził z tych badań, przedstawił w pracy pt. „Die Entwickelung der zeichnerischen Begabung“ wydanej w roku 1905. W tym czasie władze szkolne zwróciły się do Kerschensteinera z prośbą o opracowanie nowych metod nauczania rysunków w szkołach powszechnych. W tym celu przygotował on w sposób bardzo staranny nową metodę badań, jak również metodę obliczeń statystycznych. Badania zostały przeprowadzone na bardzo dużą skalę w Monachium oraz w najbliższych miasteczkach i wsiach w okresie od 1903 do 1905 r. Na podstawie dokonanych badań Kerschensteiner zgromadził bogatą kolekcję rysunków dziecięcych (ponad 100 000 sztuk). Dokonując ich analizy, wyodrębnił cztery okresy zdolności rysunkowych, a następnie w obrębie każdej fazy wprowadził jeszcze podfazy.

Pierwszy okres obejmował rysunki schematyczne. Dziecko rysowało przede wszystkim to, co wiedziało, bez uciekania się do bezpośredniej obserwacji danego przedmiotu. Okres ten odpowiadał mniej więcej fazie, którą później M. Verworn nazwał fazą ideoplastyczną.

Drugi okres obejmował te lata dziecka, w których "rysowało” ono przeważnie przedmioty sobie znane, kierując się przede wszystkim ich wyglądem zewnętrznym. Odpowiadał on fazie, któ­rą Verworn nazwał fazą fizjoplastyczną.

Trzeci okres obejmował te lata dziecka, w których rysunek odpowiadał w przybliżeniu rzeczywistemu wyglądowi przedmiotu.

Czwarty okres dotyczył wiernego odtworzenia przedmiotów na rysunku. Był to tak zwany okres naturalistyczny.

Porównując rysunki chłopców z rysunkami dziewcząt Kerschensteiner wykazał wyraźne różnice we wszystkich fazach roz­wojowych rysunków. Chłopcy znacznie przewyższali dziewczęta w umiejętnościach rysowania różnych cech przedmiotów, z wyjątkiem rysunków dekoracyjnych, w których dziewczęta wyka­zywały większe bogactwo elementów.

Jako pierwszy zwrócił także uwagę na rysunki dzieci upośledzonych pod względem rozwoju umysłowego, podkreślając różnice jakościowe i ilościowe. W rysunkach dzieci upośledzone ujawniały większe braki w wiązaniu poszczególnych elementów przedmiotu w złożone całości.

Do pracy Kerschensteinera nawiązało wielu badaczy, a przede wszystkim C. Burt który twierdził, że na podstawie struktury i treści rysunku można określić normalny lub opóźniony roz­wój umysłowy dziecka. Ponadto S. Szuman i G. H. Luquet, którzy byli zdania, że badacz powi­nien dać odpowiedź na pytanie, dlaczego dziecko rysuje inaczej aniżeli osoba dorosła oraz jakie są psychologiczne powody, że dziecko rysuje świat na swój specyficzny sposób. Szuman uwa­żał, że rysunki dziecka są na pewno odbiciem jego procesów psy­chicznych i cech osobowości.

W r. 1902 pojawiła się praca Leny Patridge „Children's Drawings of Men and Women” w której autorka przedstawiła rozwój poszczególnych części postaci ludzkiej w rysunkach w zależności od wieku dziecka. Praca została oparta na bogatym materiale ba­dawczym i wniosła wiele ciekawych spostrzeżeń do rozwoju ry­sunku postaci ludzkiej u dzieci.

Tabela l. Zestawienie procentowe rozwoju rysunku postaci ludzkiej 1931